Ayman al-Zawahiri pasoi Osama bin Ladenin si udhëheqës i Al Kaidës, disa vjet pasi kishte qenë organizatori dhe strategu kryesor i saj. Por mungesa e karizmës dhe konkurrenca nga militantët rivalë të Shtetit Islamik e pengoi atë të frymëzonte sulme të mëdha ndaj Perëndimit.
Al-Zawahiri, 71 vjeç, u vra në një sulm me dron të Shteteve të Bashkuara, tha presidenti amerikan Joe Biden në një transmetim të drejtpërdrejtë televiziv të hënën në mbrëmje. Zyrtarët amerikanë thanë se sulmi ndodhi të dielën në kryeqytetin afgan Kabul.
Në vitet pas vdekjes së bin Ladenit në vitin 2011, sulmet ajrore të Shteteve të Bashkuara vranë një mori zëvëndësash të al-Zawahirit, duke e dobësuar aftësinë e militantit veteran nga Egjipti për tu koordinuar globalisht.
Ai udhëhiqte Al Kaedan në një kohë kur kishte filluar të binte rëndësia e saj si rezultat i revoltave arabe të vitit 2011, të nisura kryesisht nga aktivistë të klasës së mesme dhe intelektualë që kundërshtonin dekadat e autokracisë.
Pavarësisht reputacionit se ka personalitet që nuk përshtatet lehtë dhe është luftarak, ai arriti të drejtojë grupe që nuk ishin të lidhura në mënyrë të drejtpërdrejtë me Al Kaidën, të cilat më pas u rritën në kryengritje shkatërruese, disa prej tyre të rrënjosura në trazirat që lindën nga Pranvera Arabe. Dhuna që pasoi destabilizoi një numër vendesh në të gjithë Azinë, Afrikën dhe Lindjen e Mesme.
Por ditët e Al Kaidës si rrjeti hierarkik i komplotuesve, i drejtuar nga qendra, që sulmuan Shtetet e Bashkuara më 11 shtator 2001, kishin mbaruar. Në vend të kësaj, militantizmi u kthye në rrënjët e tij në konfliktet e nivelit lokal, i nxitur nga një përzierje e problemeve lokale dhe nxitjeve nga rrjetet xhihadiste transnacionale që përdorin rrjetet sociale.
Origjina e al-Zawahirit në militantizmin islamik të kthen shumë vite pas.
Hera e parë që bota dëgjoi për të, ishte kur ai u paraqit në një sallë gjyqi, i mbyllur në një kafaz, pas vrasjes së presidentit egjiptian Anwar al-Sadat, më 1981.
“Ne kemi sakrifikuar dhe jemi gati për sakrifica të tjera deri në fitoren e Islamit”, bërtiti al-Zawahiri, i veshur me një mantel të bardhë, ndërsa të pandehurit e tjerë, të zemëruar nga traktati i paqes të Sadatit me Izraelin, brohorisnin parulla.
Al-Zawahiri kreu një dënim me tre vjet burg për posedim të paligjshëm të armëve, por u lirua nga akuzat kryesore.
Një nga nofkat e tij ishte doktori pasi ai ishte kirurg me profesion. Pas lirimit, al-Zawahiri shkoi në Pakistan, ku punoi me “Gjysmëhënën e Kuqe” duke trajtuar guerilët muxhahidë islamikë që ishin plagosur në Afganistan duke luftuar forcat sovjetike.
Gjatë asaj periudhe, ai u njoh me bin Ladenin, sauditin e pasur i cili ishte bashkuar me rezistencën afgane.
Duke marrë drejtimin e xhihadit islamik në Egjipt në vitin 1993, al-Zawahiri ishte figurë udhëheqëse në fushatën e mesit të viteve 1990 për të rrëzuar qeverinë dhe për të krijuar një shtet purist islamik. Gjatë kësaj fushate, më shumë se 1200 egjiptianë u vranë.
Autoritetet egjiptiane filluan një goditje ndaj xhihadit islamik pas një përpjekjeje për atentat ndaj Presidentit Hosni Mubarak në qershor të vitit 1995 në Adis Abeba. Zawahiri, i thinjur dhe me turban të bardhë, reagoi duke urdhëruar një sulm në vitin 1995 mbi ambasadën egjiptiane në Islamabad. Dy makina të mbushura me eksploziv u përplasën në portat e kompleksit të ambasadës, duke vrarë 16 persona.
Në vitin 1999, një gjykatë ushtarake egjiptiane e dënoi al-Zawahirin me vdekje në mungesë. Në atë kohë ai po bënte një jetë militanti, pasi ndihmoi Bin Ladenin të formonte Al Kaedën.
Një videokasetë e transmetuar nga Al Jazeera në vitin 2003 i tregonte të dy ata duke ecur në një shpat mali shkëmbor, një imazh që zbulimi perëndimor shpresonte se do të jepte të dhëna për vendndodhjen e tyre.
KËRCËNIMET E XHIHADIT GLOBAL
Për vite me radhë al-Zawahiri besohej se fshihej përgjatë kufirit mes Pakistanit dhe Afganistanit.
Këtë vit, zyrtarët amerikanë identifikuan se familja e tij, gruaja e tij, vajza dhe fëmijët e saj ishin vendosur në një shtëpi të sigurt në Kabul dhe më pas përcaktuan se al-Zawahiri ishte në të njëjtin vend, tha një zyrtar i lartë i administratës.
Ai u vra në një sulm me dron kur doli në ballkonin e shtëpisë të dielën në mëngjes, tha zyrtari. Askush tjetër nuk u lëndua. Al-Zawahiri mori drejtimin e Al Kaedës në vitin 2011 pasi marinsa amerikanë vranë bin Ladenin në strehën e tij në Pakistan.
Që atëherë, ai vazhdimisht bëri thirrje për xhihad global, duke e mbajtur një kallashnikov pranë tij, gjatë mesazheve me video.
Në një eulogji për bin Ladenin, al-Zawahiri premtoi të vazhdonte sulmet ndaj Perëndimit, duke kujtuar kërcënimin e militantit të lindur në Arabinë Saudite se “nuk do të mund ta ëndërroni sigurinë derisa ne ta jetojmë atë si realitet dhe derisa të largoheni nga tokat e muslimanëve”.
Siç ndodhi më pas, shfaqja e një organizate edhe më të ashpër, Shteti Islamik në vitet 2014-2019 në Irak dhe Siri tërhoqi po aq, nëse jo më shumë, vëmendje nga autoritetet perëndimore kundër terrorizmit.
Al-Zawahiri shpesh u përpoq të ngjallte reagim mes myslimanëve duke komentuar në internet për çështje të ndjeshme si politikat e SHBA-së në Lindjen e Mesme apo veprimet izraelite kundër palestinezëve, por fjalimeve të tij u pa se iu mungon magnetizmi i fjalimeve të bin Ladenit.
Në një nivel praktik, al-Zawahiri besohet të ketë qenë i përfshirë në disa nga operacionet më të mëdha të Al Kaedës, duke ndihmuar në organizimin e sulmeve të vitit 2001, kur avionët e rrëmbyer nga al Kaeda u përdorën për të vrarë 3,000 njerëz në Shtetet e Bashkuara.
Ai u akuzua për rolin e tij të dyshuar në sulmin me bomba të vitit 1998 në ambasadat e SHBA-së në Kenia dhe Tanzani. FBI-ja vendosi një shpërblim prej 25 milionë dollarësh për kapjen e Zawahirit në kuadër të listës së më të kërkuarve.
Al-Zawahiri nuk u rrit në lagjet e varfëra të Kajros, siç ka ndodhur rëndom me të tjerët që i janë bashkuar grupeve militante të tërhequr nga premtimi për një kauzë fisnike. I lindur në vitin 1951 në një familje të shquar të Kajros, ai ishte nip i imamit të madh të Al Azharit, një prej xhamive më të rëndësishme të Islamit.
Al-Zawahiri u rrit në periferinë e gjelbëruar Maadi të Kajros, një vend që preferohet nga perëndimorët që jetojnë në vend, kundër të cilëve ai hidhte kritika. Al-Zawahiri ishte djali i një profesori farmakologjie, ndërsa për herë të parë përqafoi fundamentalizmin islamik në moshën 15-vjeçare.
Ai u frymëzua nga idetë revolucionare të shkrimtarit egjiptian Sayyid Qutb, një islamist i ekzekutuar në vitin 1966 me akuzën e përpjekjes për të përmbysur shtetin.
Njerëzit që kanë studiuar me al-Zawahirin në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Kajros, në vitet 1970, e përshkruajnë atë si një të ri të gjallë që shkonte në kinema, dëgjonte muzikë dhe bënte shaka me miqtë.
“Kur doli nga burgu, ai ishte një person krejtësisht tjetër,” tha një mjek që studioi me Zawahiri n dhe nuk pranoi t’i përmendet emri.
Derisa rrinte në kafazin e sallës së gjyqit, pas vrasjes së Sadatit në një paradë ushtarake, al-Zawahiri iu drejtua shtypit ndërkombëtar, duke thënë se militantët kishin vuajtur nga tortura të rënda duke përfshirë kamxhik dhe sulme nga qentë e egër në burg.
“Ata arrestuan gratë, nënat, baballarët, motrat dhe djemtë në një proces gjyqësor që kishte për qëllim të ushtronte presion psikologjik mbi këta të burgosur të pafajshëm,” tha ai.
Të burgosurit e tjerë thanë se këto kushte e radikalizuan më tej al-Zawahirin dhe e vendosën atë në rrugën e tij drejt xhihadit global.
