Dinamikat që kanë shoqëruar procesin e digjitalizimit të medias i kanë nxitur këto të fundit të ndjekin me një vëmendje të shtuar dhe në mënyrë konstante sjelljen e audiencave. Redaksitë tashmë informohen në kohë reale mbi sjelljen e audiencave rreth përmbajtjeve të publikuara në kanalet online. Ato e kanë plotësisht të mundshme që përmes instrumenteve matëse të mësojnë konkretisht titujt më të lexuar, temat më interesante, kohën e qëndrimit të lexuesit në një përmbajtje të caktuar dhe shumë informacione që për transmetimet analoge ishin të pamundura për t’u siguruar. Rrjedhimisht mund të themi se jemi në kohën e një lloj gazetarie të matshme.
Këto risi kanë nxitur modele të reja të organizimit të redaksive të informacionit, një reflektim ky ndaj çështjeve të tilla se si kuantifikimi i lajmit po ndikon gjithnjë e më shumë në punën e përditshme brenda hierarkisë redaksionale, në pozicionimin e përmbajtjeve në hapësirat më të dukshme në faqet e ueb-it, zhvillimin e strategjive të posaçme për të siguruar sa më shumë konsumatorë përmbajtjeje mediatike në një mjedis tepër konkurrues, apo edhe në njohjen më të mirë të opinionit publik ndaj etikës profesionale të gazetarit dhe implikimeve të kësaj në sjelljen dhe artikulimet e vetë audiencave kur u krijohet mundësia për t’u shprehur në media.
Në këto kushte, aftësitë gjurmuese të internetit, së bashku me aftësinë për të ruajtur dhe analizuar sasi të mëdha të dhënash, kanë bërë që matjes së audiencës t’i kushtohet një rëndësi e shtuar brenda mjedisit mediatik. Përveç matjes së performancës së lajmeve, këto teknologji janë thelbësore për monitorimin dhe vlerësimin e angazhimit të lexuesve (Moyo, Mare dhe Matsilele 2019). Këto zhvillime na çojnë në atë që studiuesi amerikan i mediave të reja Matt Carlson e quan “gazetari e matshme”. Sipas tij, mënyrat në të cilat audiencat e lajmeve janë gjithnjë e më të ‘matshme’, kanë pasur një ndikim të madh në praktikat gazetareske, për vetë faktin se jetojmë në një epokë kur platformat digjitale ofrojnë të dhëna sasiore, deri në nivele të individualizueshme për praktikat e konsumit të audiencës. Këto të dhëna numerike ndihmojnë sa në koordinimin e aktorëve të ndryshëm ekonomik, si media, biznesi apo të tjerë të interesuar për të përdorur kanalet mediatike për qëllime të ndryshme, po aq edhe në organizimin e punës brenda redaksive online të operatorëve televiziv. “Statistikat në fjalë përmbledhin sjelljet dhe qëndrimet e konsumatorëve të lajmeve, duke i bërë gazetarët në mënyrë ideale më të përgjegjshëm ndaj audiencës së tyre” (Carlson 2018).
Përmes një rishikimi literature rreth kësaj çështjeve, Kenza Lamot dhe Steve Paulussen bëjnë një kronologji të pikave kryesore që kanë orientuar studimet e kësaj fushe gjatë dy dekadave të fundit. Konkretisht, disa prej tyre janë: “Si ndikojnë këto mjete në organizimin dhe strategjitë e punës së përditshme brenda redaksisë? Si ndikojnë ‘news metrics’ në ofrimin dhe pozicionimin e lajmeve në faqet e internetit? Si ndikon kuantifikimi i sjelljes së përdoruesve të lajmeve në marrëdhëniet dhe perceptimet e gazetarëve ndaj publikut të tyre? Cilat janë implikimet praktike, organizative dhe etike që burojnë nga të dhënat e sakta mbi audiencën?” Këta studiues argumentojnë se këto qasje çojnë në kalimin nga logjika redaksionale drejt logjikës algoritmike në procesin e prodhimit të lajmit, që intensifikon tendencën për të shkuar drejt ‘marketimit’ të gazetarisë.
Fakti që mediat sot janë më të informuara se kurrë më parë rreth sjelljes së audiencave të tyre ka rritur gjithashtu edhe ndikimin e këtyre të fundit mbi procesin e ndërtimit të lajmit. “E gjitha kjo ndodh në një kohë kur gazetaria përpiqet t’i mbijetojë një audiencë gjithnjë e më shumë në tkurrje për lajmet. Mënyra se si gazetarët e konceptojnë audiencën si një formë kapitali ndikon në masën në të cilën ata integrojnë reagimet e audiencës nga të dhënat e internetit në punën e tyre për prodhimin e lajmeve” (Lamot dhe Paulussen 2019).
Mënyra se si imagjinohet audienca përbën një nga pyetjet qendrore për gazetarinë e matshme. E nxitur nga metrika e lajmit, duket se media po i largohet autoritetit të saj gazetaresk në raport me lexuesit, duke hequr dorë deri diku nga përzgjedhja e lajmeve sipas praktikës tradicionale, kur ishte ajo që e përcaktonte agjendën e publikut, dhe duke i lënë vend tashmë preferencave të audiencave. Analizuar nga ky këndvështrim, Edson C. Tandoc dhe Ryan J. Thomas argumentojnë se “të dhënat analitike rreth audiencës tashmë kanë ndikim në mënyrën se si gazetarët e imagjinojnë audiencën e tyre, duke i shtyrë ata të zëvendësojnë ‘audiencën e imagjinuar’ me një ‘audiencë të matur”.
Në këto kushte, aftësia për të gjurmuar se si audienca thith informacionin po formëson përmbajtjen editoriale në dy kanale specifike: “promovuese, ku metrikat në kohë reale përdoren si mjeti kryesor në vendosjen dhe pozicionimin e përmbajtjes në faqet e internetit dhe në rrjetet sociale të mediave; dhe zhvillimore, ku të dhënat analitike përdoren në një këndvështrim më të gjerë për të ndihmuar me menaxhimin e burimeve, përzgjedhjen e temave, formatimin dhe promovimin e ardhshëm të historive të tilla” (Neheli 2018).
Referuar një studimi mbi këtë temë në Departamentin e Gazetarisë dhe Komunikimit në Universitetin e Tiranës, se pothuasje të gjithë kanelet televizive shqiptare kanë një redaksi të posaçme, e cila shërben për televizionin digjital, pra për prodhimin e transmetuar në faqet UEB dhe rrjetet sociale, më së shumti Facebook, Instragram, TikTok dhe YouTube. Google Analytics është sistemi më i përdorur nga këto media për sigurimin e të dhënave rreth audiencave. Të gjitha ata pohojnë se të dhënave rreth audiencave online u kushtohet një rëndësi e veçantë.
Krahas stafit të dedikuar për shkrimin dhe raportimin e lajmeve, në të gjitha kanalet televizive ka së paku një staf teknik, i cili krahas asistencës teknike për menaxhimin e kanaleve online, angazhohet edhe në vlerësimin e trafikut të audiencave virtuale..
Paçka se në disa kanale numri i gazetarëve që punojnë për redaksinë online është i ulët, vihet re një bashkëpunim në nivel institucional i të gjitha redaksive për të ndihmuar në përmbajtjen e televizionit digjital.
Mbështetur në një kombinim të qasjeve teorike dhe gjetjeve nga studiuesit Kenza Lamot dhe Steve Paulussen, përgjithësisht ndeshim së paku gjashtë mënyra që të dhënat analitike rreth audiencave ndikojnë në prodhimin e televizionit digjital: vendosja e lajmit (historisë), paketimi i lajmit (historisë), planifikimi i lajmit, imitimi i lajmit (historive), vlerësimi i perfomancës dhe konceptimi i audiencës.
Vendosja e lajmit (historisë)
Referuar Lamot dhe Paulussen, por edhe monitorimit të faqeve Ueb të televizioneve shqiptare dhe drejtuesve të redaksive të informacionit, rezulton se drejtuesit e tyre vendosin rreth pozicionimit të lajmit në faqen ueb varësisht ‘news metric’. Nisur nga fakti që jo të gjitha lajmet e prodhuara gjatë një dite mund të publikohen në faqet UEB të televizioneve, redaktorët e redaksive janë të detyruar të zgjedhin vetëm disa prej tyre.
Paketimi i lajmit (historisë)
Paketimi i lajmeve lidhet me përshtatjet që gazetarët i bëjnë një artikulli pasi ai është përgatitur. Kjo, sipas Lamot, përfshin vendimet për prezantimin e historive ose promovimin e tyre në platformat e mediave sociale. Shumë nga mediat e mëdha botërore përdorin tituj të ndryshëm për të testuar interesin e audiencave online. Google Optimize, Echobox, Chartbeat janë disa sisteme që i mundësojnë këto të dhëna. Në rastin e mediave shqiptare, kjo praktikë përdoret shumë pak, ose pothuajse aspak, fakt ky i pranuar nga shumë prej drejtuesve të redaksive. Përgjithësisht të gjithë pohojnë se gazetarët preferojnë tituj sa më tërheqës për publikun, në mënyrë që lajmet e tyre të kenë një ndjekshmëri sa më të lartë.
Planifikimi i lajmit (historisë)
Ka studime pararendëse që argumentojnë se të dhënat analitike mbi audiencat përdoren gjithashtu nga redaktorët për të marrë vendime se cilat histori ose tema do të raportojnë në të ardhmen e afërt. Referuar drejtuesve të redaksive onlibe, ka disa rubrika që kanë krijuar audiencë besnike, e cila ka pritshmëri për lajme të asaj fushe. Kjo më së shumti ka ndodhur për lajmet rozë dhe sportin, gjë që i ka shtyrë ata t’i kushtojmë më shumë vëmendje zhvillimeve në këto fusha dhe të planifikojmë sa më shumë lajme e përmbajtje të kësaj natyre.
Imitimi i temave
Në rastet kur një histori e trajtuar në një media të caktuar shfaq interes të lartë tek audiencat, ndodh shpesh që ajo temë, apo të ngjashme me të, të trajtohen edhe nga media të tjera. Në fakt, kjo çon në një lloj homogjenizimi të përmbajtjes, e shoqëruar edhe me shqetësime të shtuara tek studiuesit që merren me etikë e medias. Teksa në literaturë kjo praktikë ndeshet gjerësisht për mediat nëpër vende të ndryshme, në rastin e mediave shqiptare, drejtuesit e redaksive pranojnë se kjo ndodh vetëm për raste të veçanta.
Vlerësimi i perfomancës
Referuar disa hulumtimeve pararendëse, Lamot dhe Paulussen theksojnë se ‘news metrics’ përdoren në jo pak raste për të vlerësuar dhe disiplinuar edhe vetë gazetarët. Por, në rastin e mediave shqiptare kjo duket se ndodh rrallë. Në fakt këtu na shfaqen dy qëndrime të kundërta midis gazetarëve dhe drejtuesve të redaksive online. Kryeredaktorët e intervistuar pohojnë se “lavdërimi në këto raste është një nga detyrimet morale ndaj gazetarëve, por që rrallë herë reflektohet në përfitime promovuese apo financiare për ta.”
Konceptimi i audiencave
Të dhënat analitike në kohë reale ndihmojnë redaksitë për të pasur një konceptim gjithnjë e më të detajuar rreth audiencave online. Varësisht këtyre statistikave, audiencat që dikur ishin më së shumti të imagjinuara, sot janë gjithnjë e më shumë të njohura për redaksitë. Të dhënat rreth audiencës krijojnë një identikit të mirë të ndjekësve.
Nga sa më sipër, mund të themi se matja e audiencave online aplikohet në të gjithë televizionet shqiptare dhe të dhënat e përftuara ndikojnë jo vetëm në organizimin e këtyre redaksive, por edhe në përmbajtjet e emetuara në internet. Këto të dhëna i ndihmojnë redaksitë për të qenë sa më pranë interesave dhe shqetësimeve të audiencave online, gjë që jo rrallë herë shoqërohet me probleme të theksuara që lidhen me parimet e etikës dhe deontologjisë së medias.