Që në fillimet e njerëzimit, qytetërimet janë shfaqur dhe zhdukur, duke na lënë pas artefakte, histori dhe legjenda misterioze. Popujt e Detit janë një shembull veçanërisht intrigues i kulturave të zhdukura, të cilët lanë një gjurmë të pashlyeshme në botën tonë moderne.
Popujt e Detit ishin një konfederatë detarësh që udhëtuan në të gjithë rajonet e Mesdheut dhe Levant gjatë shekullit XIII Para Krishtit. Deri më sot, ne ende nuk e dimë saktësisht pse u zhdukën aq papritur. Por dimë është se trashëgimia e tyre vazhdon në gjuhë, fe, mitologji dhe letërsi.
Por kush ishin Popujt e Detit dhe nga erdhën ata? Ndonëse origjina e tyre mbetet e panjohur, shumë studiues besojnë se ata erdhën nga pjesë të ndryshme të Egjeut, Anadollit dhe Levantit. Popujt e Detit janë më të njohur për bastisjet e tyre në shkallë të gjerë në qytetet dhe vendbanimet bregdetare, që shpesh shkaktuan shkatërrime të shumta.
Dëshmitë arkeologjike, sugjerojnë se ata përdornin teknika të avancuara të ndërtimit të anijeve, si dhe armatime që u dhanë mundësinë të kryenin sulme të suksesshme. Ka të ngjarë që faktorët socialë apo ekonomikë si mbipopullimi ose mungesa e burimeve në vendlindjet e tyre, t’i ketë nxitur të kërkojnë mundësi të reja gjetkë.
Popujt e Detit kishin qasje tek armë të fuqishme që u dhanë atyre një avantazh ndaj qytetërimeve të tjera në atë kohë, duke i lejuar ata të krijonin rrjete tregtare në të gjithë Evropën, Afrikën dhe Azinë e Vogël. Kjo gjë i dha mundësinë të bëheshin një fuqi detare me ndikim gjatë kësaj periudhe të historisë.
Po pse u zhdukën? Teoritë janë të shumta, por ajo më e gjithë–pranuara është se u shfarosën nga një kombinim i armëve, sëmundjeve dhe fatkeqësive natyrore. Harqet e përbëra mendohet se kanë qenë arma kryesore e përdorur kundër tyre.
Ky lloj harku përbëhej nga copa të shumta druri dhe brirë kafshësh, duke lejuar rritjen e fuqisë dhe saktësisë në krahasim me harqet tradicionale. Ka të ngjarë që këto armë të jenë përdorur nga armiqtë ose rivalët e Popujve të Detit për t’i larguar ata nga vendbanimet bregdetare.
Një teori tjetër sugjeron se Popujt e Detit, ishin veçanërisht të prekshëm ndaj sëmundjeve të caktuara për shkak të mungesës së imunitetit. Si një popull detar, ka të ngjarë që ata të kenë pasur pak kontakt me qytetërimet e tjera, pra nuk kanë krijuar rezistencë ndaj sëmundjeve të tilla si lija ose gripi që ishin shumë të përhapura në atë kohë.
Së fundi, disa studiues kanë argumentuar se fatkeqësitë natyrore si thatësirat ose përmbytjet, mund të kenë luajtur një rol në zhdukjen e tyre. Ndërsa nuk ka asnjë provë konkrete për të mbështetur këtë pretendim, është sugjeruar se moti ekstrem mund të ketë shkaktuar zi buke ose ndërprerje të rrjeteve tregtare, duke çuar në vështirësi ekonomike për shumë prej vendbanimeve të tyre.
Pavarësisht nga të gjitha këto teori, nuk ka ende një konsensus të qartë se çfarë e shkaktoi përfundimisht rënien e tyre, një mister që mbetet ende sot i pazgjidhur. Megjithatë ajo që ne dimë, është se trashëgimia e tyre jeton në kulturën moderne përmes mitologjisë, letërsisë, gjuhës dhe fesë, një kujtesë e një qytetërimi të lashtë që dikur lulëzoi në këto ujëra, por që tani shtrihet i “fjetur” nën thellësitë e tij.
Përveç objekteve fizike, qytetërimet e lashta ofrojnë rrëfime të shkruara të pranisë së Popujve të Detit në zonë. Të dhënat nga Egjipti, Asiria dhe perandoritë e tjera në rajon i përshkruajnë ata si luftëtarë të fortë detarë, të cilët i kishin frikë për aftësitë e tyre bastisëse.
Kjo mbështetet më tej nga veprat e lashta të artit që përshkruajnë betejat mes tyre dhe forcave kundërshtare. Teoritë e asimilimit, gjithashtu sugjerojnë se disa elementë të kulturës së popujve të detit mund të ekzistojnë ende sot. Emra të ngjashëm të përdorur nga kulturat afër dhe larg vendbanimeve të tyre origjinale, tregojnë se me kalimin e kohës shumë aspekte të gjuhës u adoptuan në dialekte të tjera.
Besimet fetare të përbashkëta mes kulturave anembanë Evropës, mund të jenë gjithashtu një dëshmi e ndikimit të tyre në kulturën moderne. Tipare gjuhësore si strukturat gramatikore ose zhvendosjet fonetike, besohet se janë adoptuar prej tyre nga qytetërime të ndryshme gjatë historisë.
Së fundi, disa elementë kulturorë nga Popujt e Detit kanë qëndruar gjatë gjithë kohës, si praktikat rituale ose instrumentet muzikore tradicionale, të cilat kanë një ngjashmëri të habitshme me ato të përdorura gjatë kësaj periudhe të historisë. / history of yesterday – bota.al
