Leku shqiptar për herë të parë është futur në përdorim nga mbreti Ahmet Zogu në vitin 1924.
Emërtimi vjen për nder të Aleksandrit të Madh, mbretit Maqedonas, që ndryshe quhet edhe Leka i Madh ndër shqiptarët, por kryesisht emërtimi vjen në nderim të feudalit shqiptar Lekë Dukagjini.
Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave pak ditë më parë u shpreh se sa i përket prejardhjes së emrit të monedhës shqiptare, ka diskutime të shumta. Sipas hipotezës së studiuesve italianë në botimet e viteve ’30 dhe ’40, emërtesa derivon nga emri i heroit tonë kombëtar, Skënderbeut.
Ndërkaq, ka të tjera hipoteza që diktojnë se emërtesa është vënë në nderim të Aleksandrit apo të Lekës së Madh. Sipas bisedimeve parlamentare në 1922, mes propozimeve kanë qenë “Skënder ose Shqipe”. Deri në vitin 1947, kur u miratua dekretligji përkatës, kartëmonedhat “Frang” do të ishin paralelisht në qarkullim me njësinë monetare të Lekut. Monedha shqiptare Lek doli në qarkullim për herë të parë në shkurt të 1926-s. Ajo e mori emrin nga Aleksandri i Madh, emri i të cilit shpesh shkurtohet në “Leka” në gjuhën shqipe.
Portreti i Aleksandrit shfaqet në pjesën e përparme të monedhës 1 Lek ndërsa pjesa e prapme e tij e tregon atë mbi kalë. Emri “qindarkë’ rrjedh nga fjala shqipe “qind” që do të thotë një qind. Leku është emëruar në nderim të Lekës së Madh. Emri qindarkë vjen nga gjuha shqipe 100, pra (një qind). Kështu që qindarka e ka kuptimin e njëjtë me “centime”, “cent”, “centesimo”, “eurocent”, etj. Deri më 1912, Shqipëria përdorte Lira osmane, valutën otomane. Pas pavarësisë, një periudhë e kaosit politik vonoi paraqitjen e një valute kombëtare deri më 1926. Gjatë kësaj kohe, shumë valuta të jashtme qarkulluan në vendin tonë, veçantërisht ato të Unionit Monetar Latin.
Disa para në letër u prodhuan gjatë kësaj kohe. Kartëmonedhat u prodhuan për Beratin, Gjirokastrën, Korçën, Shkodrën dhe Vlorën. Denominimet përfshinin para dhe grosh (baraz me nën-njësitë e lirës Turke), Lirës italiane, “franga argjent”, “frankës”, “qint”, “qindtar” dhe “skender”. Shihni “Franga Korçare”, “Skender Korçar” dhe “Franku Vlonjat” për më shumë. Emërtimi vjen për nder të Aleksandrit të Madh, mbretit maqedonas, që ndryshe quhet edhe Leka i Madh ndër shqiptarët, por kryesisht emërtimi vjen në nderim të feudalit Shqiptar Lekë Dukagjini.
Leku ka qënë në prerje ari, argjendi dhe bronzi. Në vitin 1926, Banka Kombëtare e Shqipërisë prezantoi kartëmonedhat në vlerat 1, 5, 20 dhe 100 franga ari. Në vitin 1939, kartëmonedhat u emetuan në vlerat 5 dhe 20 franga. Ato u ndoqën në vitin 1944 nga kartëmonedhat 2, 5, 10 Lek dhe 100 franga. Në 1945, Banka a Shqipërisë emetoi më shumë kartëmonedha të Bankës në vlerat 10 Lek, 20 dhe 100 franga. Kartëmonedha të rregullta u emetuan edhe gjatë vitit 1945 në vlerat 1, 5, 20, 100 dhe 500 franga. Në vitin 1947, doli Dekretligji nr. 445, datë 7.7.1947 “Mbi heqjen nga qarkullimi të banknotave të quajtura franga dhe emetimin e një emisioni të ri”, si njësia bazë e monedhës në vend të Frangut u caktua Leku.
Sipas “Wikipedia”, në 1947, Leku u adoptua si vlera kryesore me kartëmonedhat 10, 50, 100, 500 dhe 1000 lekë. Nën drejtimin e Benito Musolinit, Italia pushtoi Shqipërinë dhe emetoi një seri të re monedhash në vitin 1939 në vlerat 0.20, 0.50 dhe 1 Lek prej materiali të çeliktë të pandryshkur. Si dhe monedha argjendi 2, 5 dhe 10 Lek. Monedhat dolën në qarkullim deri në 1941 dhe kanë portretin e mbretit italian, Victor Emmanuel III, në pamjen e përparme, si dhe shqiponjën italiane dhe sqeparin në pjesën e mbrapshme. Në 1947, pak pasi partia komuniste erdhi në fuqi, monedhat më të vjetra u tërhoqën nga qarkullimi dhe u paraqitën zinku ½, 1, 2 dhe 5 Lek. Të gjitha këto përshkruanin simbolin kombëtar socialist. Kjo seri u prodhua përsëri në 1957 dhe u përdor deri në vitin 1965 kur ndodhi edhe reforma e monedhës.
LUFTA
Në Shqipëri, në vitet pas Luftës së Parë Botërore, ishte një rrëmujë e vërtetë për sa u përket prerjes së monedhave, të cilat ishin edhe lokale, p.sh., kartëmonedha e hedhur në qarkullim në Bashkinë e Vlorës në vlerën e 50 qind karte, kishte figurën e Ismail Qemalit, ajo e Bashkisë së Korçës ishte ende kartëmonedha që hodhën francezët; në shkallë vendi kishin filluar prerjet 20-she dhe 5-she franga, si dhe monedha metalike prej nikeli me figura e simbole nga më të ndryshmet. Ekonomistë vendas dhe specialistë të huaj dhanë alarmin se nuk mund të ecej më me këtë gjendje.
Në këto kushte në parlamentin shqiptar, në vitin 1923 u diskutua për një monedhë shqiptare, të emërtuar me një emër shqip. Propozimi erdhi nga vetë Zogu, dhe po vetë ai tha edhe emrin që do të mbante monedha në të ardhmen. Do ta quajmë Lek, tha ai, në nder të Aleksandrit të Madh të Maqedonisë. Po pse propozoi Zogu që kartëmonedha jonë të mbante emrin e Aleksandrit të Madh? Të gjithë prijësit shqiptarë e kanë patur idhull Aleksandrin e Madh. Pirua i Epirit shkonte deri atje sa të thoshte se kishte lidhje gjaku me Lekën. Skënderbeu i mori emrin Iskander dhe simbolet, brirët e dhisë. Viti 1949-1957. Janë realizuar prerjet e kartëmonedhave 10, 50, 100, 500 dhe 1000 Lek. Karakteristikë e tyre është se vazhdojnë të mbajnë portrete partizanësh, portrete Skënderbeu. Në disa prej tyre kemi portretin e një korrëse gruri, të një traktori me goma që ngarkon demek gruri, të shtyllave të tensionit të lartë, të një minatori me pistoletë, etj. Këtu fillojnë të pasqyrohet puna dhe aktiviteti i shoqërisë socialiste. Është një karakteristikë që portreti i Enver Hoxhës nuk është në asnjë monedhë dhe në asnjë kartëmonedhë.
Pas vitit 1957, janë bërë një sërë prerjesh të tjera. Në 1964, u këmbye Leku nga i vjetër në Lek i ri dhe u realizuan prerjet e 1, 3, 5, 10, 25, 50 dhe 100 Lek. Për herë të parë është prerë kartëmonedhë 3 dhe 25-lekëshe. Pas vitit 1992, u realizuan një seri prerjesh të reja në monedhë dhe në kartëmonedhë. Kartëmonedhat e reja kanë më shumë elemente sigurie se kartëmonedhat e mëparshme.
