Tre vite më parë The Economist përdori termin “ngadalësim” për të përshkruar gjendjen e brishtë të tregtisë të brendshme dhe të jashtme.
Pas fillimit të viteve 1990 dhe 2000, ritmi i integrimit ekonomik “ngeci” në 2010, ndërsa firmat u përballën me pasgoditjet e një krize financiare, një revolte populiste kundër kufijve të hapur dhe luftës tregtare të Presidentit Donald Trump.
Fluksi i mallrave dhe kapitalit ngeci. Shumë prej shefave vendosën të investojnë jashtë vendit.
Askush nuk e dinte nëse globalizimi po përballej me një krizë.
Tani pritja ka mbaruar, pasi pandemia dhe lufta në Ukrainë kanë shkaktuar një situatë krejtësisht të re të një gjeneratë të kapitalizmit global në sallat e bordeve dhe qeverive.
Kudo zinxhirët e furnizimit po transformohen, nga 9 trilion dollarë në inventar, të grumbulluara si siguri kundër mungesave dhe inflacionit, te lufta për punëtorët ndërsa firmat globale po investojnë nga Kina në Vietnam.
Ky lloj i ri globalizimi ka të bëjë me sigurinë, jo me efikasitetin: ai i jep përparësi të bërit biznes me njerëz ku mund të gjeni mbështetje, në vendet me të cilat qeveria juaj ka marrëdhënie të ngushta.
Në të kundërt nëse firmat dhe politikanët arrijnë të marrin vendimet e duhura dhe të tregohen të vetërpërmbajtur, kjo mund të ndryshojë ekonominë botërore për mirë.
Pas rënies së Murit të Berlinit në vitin 1989, ylli i globalizimit ishte efikasiteti.
Kompanitë prodhuan aty ku kostot ishin më të ulëta, ndërsa investitorët investuan kapital aty ku fitimet ishin më të larta. Qeveritë aspironin t’i trajtonin firmat në mënyrë të barabartë, pavarësisht nga kombësia e tyre, dhe të nënshkruanin marrëveshje tregtare si me demokracitë ashtu edhe me autokracitë.
Përgjatë dy dekadave, kjo shkaktoi një zinxhir vlerash jashtëzakonisht të sofistikuara që përbëjnë gjysmën e të gjithë tregtisë. E gjithë kjo i mbajti çmimet konstante për konsumatorët dhe ndihmoi në nxjerrjen e 1 miliardë njerëzve nga varfëria ekstreme ndërsa bota në zhvillim, përfshirë Kinën, u industrializua, raporton abcnews.al.
Por globalizimi kishte gjithashtu probleme. Flukset e paqëndrueshme të kapitalit destabilizuan tregjet financiare. Shumë punëtorë në vendet e pasura humbën vendet e punës.
Së fundmi, ka pasur dy shqetësime të mëdha.
Së pari, disa zinxhirë furnizimi nuk kanë një vlerë aq të mirë sa duken: kryesisht ato i mbajnë kostot e ulëta.
Këto kanë shkaktuar uljen PBB-së globale me të paktën 1%. Aksionerët janë prekur ashtu si dhe konsumatorët: pasi mungesa e çipave ka penguar prodhimin e makinave, dhe në këtë mënyrë fluksi i prodhimit të makinave ka rënë me 80% nga viti në vit. Tim Cook, kreu i zinxhirit të furnizimit që drejton Apple, mendon se diçka e tillë mund të reduktojë shitjet deri në 8 miliardë dollarë, ose 10%, këtë tremujor.
Covid-19 ishte një tronditje, por luftërat, moti ekstrem ose një virus tjetër mund të prishin lehtësisht zinxhirët e furnizimit në dekadën e ardhshme.
Problemi i dytë është se ndjekja e një teorie të vetme për avantazhin e kostos ka çuar në një varësi nga autokracitë që abuzojnë me të drejtat e njeriut dhe përdorin tregtinë si një mjet ashpërsimi.
Shpresat se integrimi ekonomik do të çonte në reforma – atë që gjermanët e quajnë “ndryshim përmes tregtisë” janë shuar: autokracitë përbëjnë një të tretën e PBB-së botërore. Pushtimi i Ukrainës nga Vladimir Putin ka ekspozuar në mënyrë të dhimbshme mbështetjen e Europës në energjinë ruse. Këtë javë McDonald’s në Moskë, i cili u hap në 1990, u rihap por nën kontrollin lokal.
Big Mac-ët nuk janë më pjesë e menusë. Ndërkohë, Kina ideologjike dhe e paparashikueshme e Presidentit Xi Jinping ka lënë një gjurmë tregtare shtatë herë më të madhe se ajo e Rusisë dhe bota mbështetet tek ajo për një shumëllojshmëri mallrash nga përbërësit aktivë farmaceutikë deri te litiumi i përpunuar i përdorur për bateri, raporton abcnews.al.
Një tregues që kompanitë po kalojnë nga efiçenca në elasticitet është grumbullimi i madh në inventarët parandalues: për 3000 firmat më të mëdha në nivel global këto janë rritur nga 6% në 9% të PBB-së botërore që nga viti 2016.
Shumë firma po adoptojnë burime të dyfishta dhe kontrata me afat. Modeli i investimeve shumëkombëshe është përmbysur: 69% është nga filialet lokale që riinvestojnë në nivel lokal, në vend të firmave mëmë që dërgojnë kapital përtej kufijve. Kjo i bën jehonë viteve 1930, kur firmat globale iu përgjigjën nacionalizmit duke i bërë filialet jashtë vendit më të vetë-mjaftueshme.
Industritë nën presionin më të madh tashmë po rishpikin modelet e tyre të biznesit, të inkurajuara nga qeveritë që nga Europa në Indi janë të prirura për “autonominë strategjike”.
Industria e makinave po kopjon Teslën e Elon Musk duke lëvizur drejt integrimit vertikal, në të cilin ju kontrolloni gjithçka, nga miniera e nikelit deri te dizajni i çipave.
Montuesit e pajisjeve elektrike të Tajvanit kanë ulur eksportin e aseteve në Kinë nga 50% në 35% që nga viti 2017 pasi klientë të tillë si Apple kërkojnë diversifikim. Për sa i përket energjisë, Perëndimi po kërkon nënshkrimin e marrëveshjeve afatgjata furnizimi nga aleatët në vend që të mbështetet në tregjet e dominuara nga rivalët – një arsye pse ai ka bashkëpunuar me Katarin e pasur me gaz.
Burimet e rinovueshme do t’i bëjnë gjithashtu tregjet e energjisë më rajonale. Rreziku është se ndjekja e arsyeshme e sigurisë do të shndërrohet në proteksionizëm të shfrenuar, skema pune dhe qindra miliarda dollarë subvencione industriale.
Efekti afatshkurtër i kësaj do të sillte më shumë paqëndrueshmëri dhe fragmentim që do të rriste akoma edhe më shumë çmimet. Një shembull janë shqyrtimi i tarifave të reja nga presidenti Joe Biden për panelet diellore, të cilat ai i pezulloi këtë muaj për shkak të mungesave.
Nëse do të dyfishonit një të katërtën e të gjithë aktivitetit shumëkombësh, kostot shtesë vjetore operative dhe financiare të përfshira mund të tejkalojnë 2% të PBB-së botërore. Kjo është arsyeja pse përmbajtja është thelbësore. Qeveritë dhe firmat duhet të kujtojnë se elasticiteti vjen nga diversifikimi, jo nga prodhimi vetëm në shtëpi, raporton abcnews.al.
Autokracitë përbëjnë vetëm rreth një të dhjetën e tregtisë globale, bazuar në eksportet e tyre të mallrave në të cilat ata përbëjnë një pjesë kryesore të tregut prej mbi 10% dhe për të cilat është e vështirë të gjesh zëvendësues.
Por firmat duhet të diversifikojnë furnitorët e tyre në këto fusha dhe të lejojnë që tregu të përshtatet.
A do ta përballojnë detyrën qeveritë e sotme?
Miopia dhe izolimi janë të shumta. Por nëse jeni një konsumator i mallrave dhe ideve globale – domethënë një qytetar i botës duhet të shpresoni se faza e ardhshme e globalizimit përfshin shkallën maksimale të zgjerimit të tregtisë.
Një ekuilibër i ri midis efikasitetit dhe sigurisë është një qëllim i arsyeshëm. Të jetosh në një bunker të subvencionuar nuk është.
