Nga The Economist
Përktheu: AlbEu.com
Ky duhet të ishte momenti i Izraelit. Përpara 75-vjetorit të ti në prill, rreziku i një lufte konvencionale me shtetet arabe fqinje, për dekada një rrezik egzistencial, është në nivelin më të ulët që nga viti 1948.
Intifada e fundit palestineze, ose kryengritja kundër okupimit, përfundoi 18 vjet më parë. Ekonomia e Izraelit e ndihmuar nga teknologjia është më e suksesshme dhe e rëndësishme globalisht se kurrë më parë. Vitin e kaluar, prodhimi i PBB per capita ishte 55,000 dollarë, duke i bërë izraelitët më të pasur se qytetarët eBashkimit Evropian.
Megjithatë, në vend të festimeve, Izraeli përballët me një krizë. Reforma gjyqësore e propozuar nga qeveria e koalicionit të djathtë do të dobësonte sundimin e ligjit dhe do të shkundte demokracinë izraelite.
Kryeministri, Binyamin Netanyahu, i cili ka udhëhequr Izraelin për 15 nga 27 vitet e fundit, krenohet në bërjen e kompromiseve të rënda, shpesh herë të shëmtuara, që në fund e lënë Izraelin më të fortë.
Tani ai rrezikon që të humbasë trashëgiminë e tij dhe të lërë Izraelin më pak në gjendje për t’u përballur me sfidat shoqërore dhe gjeopolitike të viteve të ardhshme.
Vendi është mes trazirave. Më 11 mars, qindra mijëra njerëz dolën në rrugë në atë që mund të jetë protesta më e madhe në historinë e Izraelit.
Gjeneralë, sipërmarrës dhe studiues të tyre paralajmërojnë se demokracia është nën kërcënim; rreth 60% e izraelitëve janë kundër reformave ligjore. Retorika e zjarrtë nga kampi i djathtë, duke përfshirë ministrat e qeverisë, ndihmon në ushqimin e dhunës në Bregun Perëndimor: deri më tani këtë vit, 80 palestinezë janë vrarë, shifra më e lartë për shumë dekada.
Përballja mund të përshkallëzohet më tej. Knesset, ose parlamenti, mund të miratojë legjislacionin në dy javët e ardhshme. Mund të ketë një përballje mes tij dhe Gjykatës së Lartë, duke i detyruar qytetarët dhe ushtarët të bëjnë një zgjedhje të dhimbshme se ku qëndrojnë besnikëria e tyre. Ehud Barak, një ish-kryeministër dhe shef i ushtrisë, ka bërë thirrje për mosbindje civile masive.
Reformat janë një zgjidhje e keqe për një problem real. Izraeli nuk ka kushtetutë të shkruar. Megjithatë, për dekada të tëra, Gjykata e Lartë ka pohuar se disa ligje “themelore” përbëjnë një pothuajse kushtetutë që mund të zbatojë, duke rrëzuar Knesset.
Një aktivizëm i tillë nuk u kuptua qartë se ishte qëllimi kur u miratuan këto ligje bazë. E djathta sheh një rrëmbim pushteti nga një institucion gjyqësor i majtë. Por Netanyahu, i cili përballet me akuza për korrupsion dhe urren elitën ligjore, po imponon një zgjidhje të fortë.
Reformat e tij do ta lejonin Knesset-in të emërojë gjyqtarë dhe të hedhë poshtë Gjykatën e Lartë, duke i dhënë kështu pushtetin praktikisht të pakontrolluar një mazhorance të vogël në legjislaturën me një dhomë.
Lufta është pjesë e një lufte për identitetin e Izraelit, i cili është polarizuar.
Një skaj i ekstremit të djathtë është rritur, i nxitur nga politika demagogjike antielitare e Netanyahut, pabarazia dhe një numër më i madh i kolonëve hebrenj në Bregun Perëndimor.
Numri i hebrenjve ultra-ortodoksë në Izrael është rritur me shpejtësi: ata janë 13% e popullsisë dhe shumë e studiojnë Toran në vend që të punojnë ose të shërbejnë në ushtri.
Së bashku, partitë e ekstremit të djathtë dhe partitë ortodokse fituan një të katërtën e vendeve në Knesset në zgjedhjet e vitit të kaluar. Me partitë e qendrës së majtë dhe Likud-in e krahut të djathtë të Netanyahut që nuk dëshirojnë të qeverisin së bashku, ai ka krijuar një koalicion me ta.
Izraelitët e moderuar acarohen sepse janë ata që krijojnë pasurinë, paguajnë taksat dhe luftojnë luftërat, në një vend që po tradhton rrënjët e tij liberale.
Shumë shtete të tjera i kanë mbijetuar periudhave të sundimit populist dhe përçarës.
Megjithatë, Izraeli është jashtëzakonisht i cënueshëm.
Një arsye është ekonomia. Me 196 miliardë dollarë rezerva valutore, Izraeli nuk do të përballet me një kolaps financiar. Por thelbi i ekonomisë së tij është teknologjia, e cila gjeneron mbi gjysmën e eksporteve.
Kjo mundësohet nga shpenzimet për kërkimin dhe zhvillimin, të cilat, me 5% të PBB-së në vit, janë më të larta se në çdo vend tjetër të pasur.
Ekspertët dhe sipërmarrësit që e bëjnë këtë të mundur nuk e shijojnë vendin e tyre që është nën ndikimin e fanatikëve fetarë dhe mund të emigrojnë.
Izraeli është gjithashtu i pambrojtur sepse nuk mund të përballojë të ndryshojë sjelljen e SHBA-ve ndaj tij, e cila garanton sigurinë e tij dhe furnizon 80% të armëve.
Mbështetja dypartiake për Izraelin mes amerikanëve po gërryhet: shumica e demokratëve dhe e qytetarëve të moshës 18-29 vjeç e shohin atë në mënyrë të pafavorshme.
Mbi 90 anëtarë të Kongresit i kanë shkruar presidentit Joe Biden, duke kundërshtuar reformat ligjore.
Ndërkohë Irani ka pasuruar uranium në nivelin 84% dhe Britania, Franca dhe Gjermania po paralajmërojnë për “përshkallëzimin gjithnjë e më të ashpër të programit të tij bërthamor”.
Netanyahu ka ndërtuar lidhje me shtetet arabe sunite, duke përfshirë marrëveshjet e Abrahamit, në mënyrë që të formojë një koalicion anti-Iran. Por javën e kaluar Arabia Saudite arriti një marrëveshje de-përshkallëzimi me Iranin, të ndërmjetësuar nga Kina. Në një rajon të rrezikshëm dhe të paqëndrueshëm, Amerika mbetet aleati i domosdoshëm i Izraelit.
Dobësia tjetër ka të bëjë me qytetarët arabë të Izraelit dhe palestinezët në Bregun Perëndimor.
Nëse të drejtat e pakicave në Izrael dobësohen, arabët izraelitë, të cilët përballen me diskriminim, do të bëhen më të zhgënjyer. Dhe në Bregun Perëndimor, Gjykata e Lartë në një farë mase ka frenuar vendbanimet. Dobësimi i gjykatës, edhe pse ministrat izraelitë përkrahin hapur racizmin anti-arab, është nxitës. Netanyahu shpreson se çështja palestineze mund të futet në “ngrirje” përgjithmonë. Por shefi 87-vjeçar i kërkuar i Autoriteteve Palestineze mund të mos zgjasë shumë dhe grupe të reja militante po formohen.
Çfarë duhet bërë?
Reformat ligjore duhet të ndërpriten. Një objektiv i përshtatshëm për 75-vjetorin e Izraelit do të ishte një konventë kushtetuese për të vendosur një ekuilibër midis gjykatave dhe parlamentit dhe për të siguruar dakordësinë e gjerë. Vendet e ndara kanë nevojë për institucione dhe masa mbrojtëse më të forta, jo më të dobëta. Izraeli gjithashtu ka nevojë për një riorganizim politik në mënyrë që partitë e tij të reflektojnë ndryshime shoqërore.
Rreth 50-60% e votuesve izraelitë janë të moderuar dhe së bashku mund të kenë një shumicë në Knesset. Rindërtime të gjera partiake kanë ndodhur edhe më parë.
Toka e premtuar
Netanyahu, një pragmatist i arsimuar dhe laik, është politikani më i rëndësishëm i Izraelit në 25 vitet e fundit, me një dorë të fortë në ringjalljen ekonomike dhe afrimin e tij me disa shtete arabe.
Ai me siguri e di se një qeveri më e përmbajtur mund ta drejtojë Izraelin më mirë se kjo, e cila mbështetet te ekstremistët.
Nëse ai mund të nxiste një konfigurim të ri centrist në politikën izraelite, ai do të siguronte trashëgiminë e tij.
Koha e tij ka kaluar. Për të ndaluar Bibin që të thyejë Izraelin, të moderuarit duhet t’i rezistojnë kapjes së pushtetit nga ai—dhe të bëjnë presion për një qeveri që e vendos demokracinë e vetme liberale të suksesshme të Lindjes së Mesme në një rrugë më pak të rrezikshme. /albeu.com
