Një fenomen unik qiellor pritet të përjetojnë sonte ata që ngrenë sytë për t’u përballur me hënën e plotë. “Hëna blu”, siç quhet hëna e plotë e mbrëmjes së sotme, është superhëna e dytë e plotë brenda një muaji, pas Hënës së plotë të 1 gushtit. Titulli “hëna blu” nuk i referohet ngjyrës së hënës, por përsëritjes së hënës së plotë brenda të njëjtit muaj. Ky është një fenomen që ndodh çdo dy deri në tre vjet, pra kur mblidhen ditët e mbetura nga gjithsej 29,53 ditë ndërmjet një hëne të plotë dhe hënës tjetër. Pamja pritet të jetë shumë mbresëlënëse, duke qenë se edhe hëna blu është një superhënë, pra do të jetë në pikën më të afërt të orbitës së saj eliptike rreth Tokës. Në këto raste, hëna duket deri në 14% më e madhe ose 30% më e ndritshme.
Thjesht një fenomen mbresëlënës apo një faktor shëndetësor me ndikim?
Ndërsa diskutimet për hënën e sotme zënë qendër, teoritë e ndryshme rreth efekteve që kanë fazat e ndryshme të hënës në shëndetin e njeriut po rishfaqen. Shkenca nuk ka mbaruar. Gjetjet janë të shumta, legjendat urbane akoma më shumë.
Sa ndikon hëna e plotë në gjumin? Hulumtimi më në fund përgjigjet
Disa nga pretendimet e lidhin hënën me manifestimet e shëndetit fizik dhe mendor, si ndryshimet në ciklin menstrual, çrregullimet e gjumit, por edhe sjelljet e dhunshme.
Besimi se hëna ndikon në shëndetin e njeriut daton që në kohët e lashta dhe është i përhapur. Mjafton të theksohet se në Greqinë dhe Romën e lashtë, gratë mbanin amuletë në formën e gjysmëhënës për t’u mbrojtur nga shpirtrat e këqij, për të përmirësuar pjellorinë e tyre dhe për të pasur një lindje të mirë.
Nga shekulli i 16-të, për më tepër, gjurmimi i pozicionit të hënës ishte një pjesë integrale e mjekësisë, sipas Louise Devoy, kuratore e Observatorit Mbretëror të Greenwich. “Besohej, për shembull, se një Hënë në rritje rrit gjakderdhjen menstruale dhe një Hënë e plotë rrit ethet.”
Cila është e vërteta për marrëdhënien mes hënës dhe ciklit menstrual?
Ekziston një teori e gjatë dhe këmbëngulëse në lidhje me marrëdhënien midis hënës dhe ciklit menstrual, megjithëse mbetet shkencërisht e dyshimtë. Në 1708, mjeku Richard Mead publikoi teorinë e tij për veprimin e diellit dhe hënës në trupat e kafshëve dhe efektin që mund të ketë në shumë sëmundje. Duke u frymëzuar nga teoritë e Isaac Newton, ai argumentoi se tërheqja gravitacionale e hënës ndikon në lëngjet në trupin e njeriut, duke përkeqësuar gjendjet si epilepsia dhe gurët në veshka, si dhe ciklin menstrual. Megjithëse nuk ka asnjë provë shkencore për të mbështetur teoritë e Mead, ideja vazhdon.
Në vitin 2016, aplikacioni i gjurmimit të periudhës Clue analizoi të dhënat e më shumë se 1.5 milion përdoruesve për të përcaktuar nëse mund të kishte një korrelacion midis fazave hënore dhe ciklit menstrual. Studimi nuk gjeti asnjë lidhje.
Mit apo e vërtetë për efektin e hënës në gjumë?
Është një pyetje shumëvjeçare nëse hëna e plotë në fund të fundit ndikon në gjumin, me gjetjet përkatëse shkencore që mbeten të paqëndrueshme. Një studim i vitit 2013 me 33 vullnetarë zbuloi se njerëzve u duhej mesatarisht 5 minuta më shumë për të rënë në gjumë gjatë Hënës së Plotë dhe shpenzonin 30% më pak kohë në gjumë të thellë. Megjithatë, dy eksperimente të ngjashme që pasuan nuk arritën të përsërisin rezultatet.
Çfarë do të thotë për njerëzit të “hënojnë”?
“Për mijëvjeçarë, ekzistonte një besim i përhapur në lidhje me lidhjen midis hënës së plotë dhe sjelljeve ekstreme të lidhura me sëmundjet mendore”, shkruan historiani John J. Johnston në librin e tij The Moon Expo. Aristoteli besonte se përmbajtja e lartë e ujit në tru e bënte atë të ndjeshëm ndaj fazave të ndryshme të Hënës. Kështu, u krijuan teori për “baticat” e mendjes, duke rezultuar në lidhjen e hënës së plotë me sjellje të dhunshme, konvulsione dhe sëmundje mendore.
Studimet e mëvonshme nuk kanë arritur të konfirmojnë lidhjen. Duke analizuar teorinë e “çmendurisë hënore”, një studim i vitit 1985 arriti në përfundimin se nuk kishte asnjë lidhje midis hënës dhe incidenteve të tilla si krimi, vetëvrasjet dhe pranimet psikiatrike. Një studim i fundit i vitit 2019, i cili analizoi të dhënat e 17,966 personave të trajtuar në reparte të ndryshme psikiatrike për një periudhë 10-vjeçare, gjithashtu nuk gjeti “asnjë provë që hëna ndikon në mirëqenien mendore”. Megjithatë, ideja se të dy janë të lidhura nuk është eliminuar.
Po në lidhje me marrëdhënien e hënës me humorin?
Niall McCrae, autor i librit The Moon and Madness, ka kritikuar studimet e mëparshme shkencore që sugjerojnë një lidhje midis hënës dhe shëndetit, pa e përjashtuar megjithatë plotësisht “efektin hënor”.
“Sigurisht, Hëna nuk ka një ndikim të dukshëm në jetën e shumicës së njerëzve, por ne nuk mund të përjashtojmë rolin e saj të mundshëm në faktorë të ndryshëm mjedisorë që mund të ndikojnë në gjumin, humorin dhe vitalitetin tonë”, thotë ai.
“Aktualisht, asnjë provë shkencore bindëse nuk është shfaqur se hëna ndikon në biologjinë e njeriut ose shëndetin mendor”, përfshin Richard Dunn në librin e tij The Moon. “Besimet e rrënjosura, megjithatë, kanë një ndikim të fortë në mënyrën se si njerëzit merren me fazat e ndryshme të hënës.”
