Nga Joseph E.Stiglitz “Project Syndicate”
Përktheu: Alket Goce-AlbEu.com
Vitet e fundit ka pasur shumë diskutimet mbi tërheqjen e demokracisë dhe ngritjen e autoritarizmit, dhe kjo jo pa arsye. Nga kryeministri hungarez Victor Orbán tek ish-presidenti brazilian Jair Bolsonaro dhe ish-presidenti amerikan Donald Trump, ne kemi një listë në rritje të liderëve autoritarë dhe autokratë, që bazohen tek një formë interesante e populizmit të krahut të djathtë.
Edhe pse premtojnë t’i mbrojnë qytetarët e zakonshëm dhe të ruajnë vlerat e vjetra kombëtare, ata ndjekin në fakt politika që mbrojnë normat e vjetra të pushtetit autoritar, duke na lënë ne të tjerëve të përpiqemi të shpjegojmë joshjen e madhe që ka ndaj tyre në opinionin publik.
Ndërsa për këtë dukuri ka shumë shpjegime, një që bie më shumë në sy është rritja e pabarazisë, një problem që rrjedh nga kapitalizmi modern neo-liberal, që mund të lidhet gjithashtu në shumë mënyra me erozionin e demokracisë.
Pabarazia ekonomike çon në mënyrë të pashmangshme në pabarazi politike, megjithëse në shkallë të ndryshme në vende të ndryshme. Kështu në një vend si Shtetet e Bashkuara, që praktikisht nuk ka kufizime në kontributet financiare në një fushatë elektorale, parimi “një person, një votë” është shndërruar në “një dollar, një votë”.
Kjo pabarazi politike e vetë-përforcon veten, duke çuar tek politika që e thellojnë më tej pabarazinë ekonomike. Politikat tatimore favorizojnë të pasurit, sistemi arsimor favorizon tashmë të privilegjuarit, dhe rregullimi antitrust i hartuar dhe zbatuar në një mënyrë jo të përshtatshme priret t’u japë korporatave dorë të lirë për të grumbulluar dhe shfrytëzuar fuqinë e tregut.
Për më tepër, duke qenë se media dominohet nga kompani private në pronësi të plutokratëve si Rupert Murdoch, pjesa më e madhe e diskursit të zakonshëm, tenton që të rrënjosë të njëjtat tendenca. Kështu, konsumatorëve të lajmeve u është thënë prej kohësh se taksimi i të pasurve e dëmton rritjen ekonomike, se taksat mbi trashëgiminë janë taksa mbi vdekjen, e kështu me radhë.
Kohët e fundit, mediave tradicionale të kontrolluara nga super të pasurit i janë bashkuar edhe kompanitë e mediave sociale të kontrolluara nga super të pasurit. Me përjashtim të faktit që këta të fundit janë edhe më pak të kufizuar në përhapjen e dezinformatave.
Falë seksionit 230 të Aktit të Komunikimit të Duhur të vitit 1996, kompanitë me bazë në SHBA nuk mund të mbahen përgjegjëse për veprimet e palëve të treta të organizuara në platformat e tyre – ose për shumicën e dëmeve të tjera sociale që shkaktojnë ato (jo më pak për vajzat adoleshente).
Në këtë kontekst të kapitalizmit të papërgjegjshëm, a mos duhet të habitemi që kaq shumë njerëz e shohin me dyshim përqendrimin në rritje të pasurisë, apo që ata besojnë se sistemi është i manipuluar? Ndjenja e përhapur se demokracia ka prodhuar rezultate të padrejta, e
ka minuar besimin tek demokracia, dhe ka bërë që disa të arrijnë në përfundimin se sistemet alternative mund të prodhojnë rezultate më të mira.
Ky është një debat i vjetër. 75 e pesë vjet më parë, shumë njerëz pyesnin veten nëse demokracitë mund të rriteshin aq shpejt sa edhe regjimet autoritare. Tani, shumëkush po bën të njëjtën pyetje se cili sistem “shpreh” drejtësi më të madhe.
Megjithatë, ky debat po shpaloset në një botë ku super të pasurit zotërojnë mjetet për të diktuar mendimin kombëtar dhe global, ndonjëherë me gënjeshtra (“Zgjedhjet u vodhën!” “U manipuluan makineritë e votimit elektronik!”- një gënjeshtër që i kushtoi “Fox News” 787 milionë dollarë).
Një nga rezultatet ka qenë thellimi i polarizimit, që e pengon funksionimin e demokracisë, sidomos në vende si SHBA-ja, me fituesin që rrëmben gjithçka. Kur Trump u zgjodh president në 2016, duke pasur pakicën në votë popullore, politika amerikane, e cila dikur favorizonte zgjidhjen e problemeve përmes kompromisit, ishte kthyer në një luftë të egër partiake për pushtet.
Ishte një përballje ku të paktën njëra nga palët duket se besonte se nuk duhet të ketë rregulla loje. Kur polarizimi bëhet kaq i tepruar, duket sikur rreziqet janë shumë të mëdha për të pranuar ndonjë ndryshim. Në vend se të kërkojnë gjuhën e përbashkët, ata në pushtet do të përdorin mjetet që kanë në dispozicion për të forcuar pozitat e tyre, siç kanë bërë republikanët haptazi përmes mashtrimeve dhe nismave të tyre për të penguar pjesëmarrjen e disa votuesve në zgjedhje.
Demokracitë funksionojnë më mirë kur rreziqet e perceptuara nuk janë as shumë të ulëta dhe as shumë të larta (nëse janë shumë të ulëta, njerëzit do të ndjejnë fare pak nevojën për të marrë pjesë në procesin demokratik). Ekzistojnë disa lloj zgjidhjesh që mund të përmirësojnë shanset për një qeverisje efektive.
Për shembull, sistemet parlamentare inkurajojnë ndërtimin e koalicionit dhe shpeshherë u japin pushtet centristëve dhe jo ekstremistëve. Po ashtu është treguar se votimi i detyrueshëm dhe me lista të hapura ndihmon në këtë aspekt, ashtu si edhe prania e një shërbimi civil të përkushtuar dhe të mbrojtur.
Shtetet e Bashkuara e kanë mbajtur veten prej kohësh si një fanar ndriçues i demokracisë. Megjithëse ka pasur gjithmonë hipokrizi – nga Ronald Reagan simpatik tek Augusto Pinochet, dhe deri tek Joe Biden që nuk distancoi veten nga Arabia Saudite apo të denonconte fanatizmin anti-mysliman të qeverisë së kryeministrit indian Narendra Modi – Amerika mishëroi të paktën një grup të përbashkët vlerash politike.
Por tani, pabarazia ekonomike dhe ajo politike janë rritur aq shumë sa që po e refuzojnë demokracinë. Dhe ky është terren shumë pjellor për autoritarizmin, veçanërisht për llojin e populizmit të krahut të djathtë që përfaqësojnë Trump, Bolsonaro dhe pjesa tjetër.
Por liderë të tillë kanë treguar se nuk kanë asnjë nga përgjigjet që kërkojnë votuesit e pakënaqur. Përkundrazi, politikat që zbatojnë ata kur u jepet pushtet vetëm sa i përkeqësojnë gjërat. Në vend se të kërkojmë diku tjetër për alternativa, ne duhet të shikojmë nga brenda, në sistemin tonë.
Me reformat e duhura, demokracitë mund të bëhen më gjithëpërfshirëse, më të përgjegjshme ndaj qytetarëve, dhe më pak të përgjegjshme ndaj korporatave dhe individëve të pasur që aktualisht mbajnë telat. Por shpëtimi i politikës sonë do të kërkojë gjithashtu reforma ekonomike po aq radikale.
Ne mund të fillojmë të përmirësojmë mirëqenien e të gjithë qytetarëve në mënyrë të drejtë – dhe ta heqim erën nga “velat” e populistëve, vetëm kur ta lëmë pas kapitalizmin neoliberal dhe të bëjmë një punë shumë më të mirë në krijimin e prosperitetit të përbashkët që ne vlerësojmë.
