Prof. Lisen BASHKURTI
Këto ditë në Beograd u mblodhën 120 shtetet anëtare të Lëvizjës së të Pangazhuarve. Mungonin vetëm Tito, Nehruja dhe Naseri, që të mund të kishim një kthim të plotë në periudhën e Luftës së Ftohtë. Prania e Aleksandër Vucic, Presidentit të Serbisë nacionaliste, megjithë përpjekjen e tij të madhe për t’u rikthyer në profilin e liderit historik të Federatës Jugosllave, Josip Broz Tito, sërish ishte e sforcuar dhe tërësisht jashtë kontekstit bashkëkohor. Megjithatë, Presidenti i Serbisë nacionaliste u përpoq të mbante qyrkun federalist të Jugosllavisë në tryezën e të paangazhuarve, së paku gjatë ditëve të konferencës. Në fakt, Vucic, në mënyrë shumë perfide u përpoq që ta përdorte shpërdorte dhe abuzontë Lëvizjën e të Paangazhuarve për qëllimet e tij tërësisht të angazhuara pragmatiste si dhe përkundër Kosovës, pavarësisë dhe njohjeve ndërkombëtare të saj.
1.Një shikim mbrapa mbi Levizjen e të Pangazhuarve
Termi Lëvizje e të Pangazhuarve u përdor për herë të parë gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë, pikërisht në vitin 1950 në Kombet e Bashkuara nga India dhe Jugosllavia. Këto dy shtete nuk e renditën veten në asnjë palë të Luftës në Kore. Lëvizja e të Paangazhuarve u themelua si organizatë ndërkombëtare në vitin 1956 në Jugosllavi. Dokumenti themelues është Deklarata Brijuni e 19 Korrikut 1956. Kjo deklaratë u firmos nga Presidenti i Federatës Jugoslave, Josip Broz Tito, Kryeministri i Indisë, Jauharlal Nehru dhe Presidenti i Egjiptit, Gamal Abdel Naser. Thelbi i deklaratës vërtitej rreth citatit se…”Paqja nuk mund të arrihet me ndarje, por me aspiratën në drejtim të sigurisë kolektive në terma globale dhe zgjerimin e lirisë, sikundër me dhënien fund të dominimit të një vëndi mbi një tjetër”.
Lëvizja e të Pangazhuarve lindi si dëshirë e liderëve themelues të saj në Botën e Tretë, që qndronte midis dy Blloqeve të Luftës së Ftohë, për ruajtjen e pavarësisë së tyre në kushtet e situatës ndërkombëtare të dominuar nga dy supërfuqitë ShBA dhe BRSS. Kështu. Lëvizja e të Pangazhuarve tentoi të bëhej avokate e vëndeve që ëndërronin midis ose jashtë dy Blloqeve të Luftës së Ftohtë, Perëndimit me ShBA në krye dhe Lindjes me BRSS në krye përgjatë Luftës së Ftohtë.
Lëvizja e të Pangazhuarve u udhëhoq nga pesë principe kryesore të Bashkëekzistenës Paqësore që ishin: Respekti reciprok për integritetin territorial dhe sovranitetin e cdo vëndi; Jo agresiviteti i përbashkët; Mosndërhyrja në punët e brëndshme të cdo shteti; Barazia dhe përfitimi reciprok; Bashkëekzistenca paqësore. Lëvizja e të Pangazhuarve lindi dhe themelua në kohën e kolapsit të sistemit kolonial në gjithë botën dhe luftrave për pavarësi të popujve në Afrikë, Azi, Amerika Latine dhe në zona të tjera të botës dhe në kulmin e ndarjes nga Lufta e Ftohtë.
Gjithashtu, dy objektiva qëndronin në punën e Lëvizjes së të Pangazhuarve: së pari, vetëvendosja, pavarësia kombëtare, sovraniteti e integriteti territorial e shteteve dhe, së dyti, mos aderimi në anjë pakt ushtarak trepalësh, duke synuar kështu realizimin e pavarësisë dhe mosangazhimin të vëndeve në asnjë Bllok influence të Luftës së Ftohtë.
Në Lëvizjen e të Pangazhuarve bënin pjesë 120 shtete antare, 17 vënde vëzhguese dhe 10 organizata vëzhguese. Ndonëse pretenduan avokatinë e mosangazhimit në dy Blloqet e Luftës së Ftohtë, sërish edhe vëndet të mëdha si India e Pakistani i rrëshqitën principit të mosangazhimit. Kështu Pakistani shkoi drejt aleancës me ShBA ndërsa India drejt një flirtimi të dukshëm me BRSS, qëndrime të cilat më pas devijuan sërish, duke iu larguar gjithnjë e më shumë parimeve të Lëvizjes së të Pangazhuarve. Por, India është vëndi i madh që më shumti i ka qëndruar parimit të neutraliztetit në dobi të paqes botërore me kontribut edhe për Forcat Paqeruajtëse të OKB.
2. Një vështrim në të sotmen mbi Serbinë dhe Lëvzijen e të Pangazhuarve
Konferenca e të Pangazhuarve në Beogradin e sotëm është plot paradokse e djallësi të politikës dhe diplomacisë Serbe të kohëve tona. Në kohët tona, Jugosllavia dha shëmbullin shumë negativ me luftrat shpërbërëse të viteve ’90-të, të cilat patën si gjenerues konfliktesh politike dhe ndëretnike Serbinë, regjimin autoritarist dhe nacionalist të Sllobodan Milloshevicit. Regjimi Serb i Milloshevicit, e shndërroi Jugosllavinë e promovitmit të neutralitetit në plan ndërkombëtar në një shesh-beteje për rivalitete të brëndshme politike, nacionaliste, etnike.
Ishte Serbia ajo që shkeli në mënyrën me flagrante dhe ekstreme parimin e neutralitetit brënda ish Federatës Jugosllave. Serbia inicoi luftra kundër Sllovenisë, Kroacisë, Bosnie-Herzegovinës dhe Kosovës, duke tentuar me dhunë të shkelë të drejtën e këtyre vëndeve e popujve për vetëvendosje, për pavarësi, sovranitet e integritet territorial. Serbia tentoi të përdorte Federatën për qëllime nacionaliste, duke përdorur armatën e Jugosllavisë, sikundër tentoi të abuzonte me pakicat etnike Serbe jashtë kufijve të saj për qëllimet e krijimit Serbisë së madhe, në kushtet e dështimit të Federatës Jugosllave. Kjo i dha konfliktit në ish Jugosllavi karakter politik, nacionalist dhe ndëretnik. Pra, paradoksi i parë i konferencës së të Pangazhuarve në Beogradin e sotëm është se Serbia nuk ka asgjë të përbashkët me ish Jugollavinë e Titos që themeloi dhe udhëhoqi këtë organizatë.
Serbia e sotme shet me retorikën politiko-diplomatike neutralitetin e saj ndërkombëtar, mirëpo në fakt praktikisht është vëndi me një angazhim të tejskajshëm në aleancën e vet strategjike ushtarake me Federatën Ruse. Serbia ka traktat bashkëpunimi strategjiko-ushtarak me Rusinë, bën tregëti armësh më të, organizon stërvitje ushtarake dhe mban parada demonstrative në Moskë e Beograd. Gjithcka e lidh Serbinë me Rusinë, asgjë nuk e ndaj nga ajo. Ky është paradoksi i dytë i Konferencës së të Pangazhuarve në Beogradin e sotëm.
Konferenca e të Pangazhuarve në Beogradin e sotëm pati në agjendën e saj edhe bashkëpunimin në tregëtinë ndërkombëtar të armëve. Në këtë fushë të bashkëpunimit ndërkombëtar, Serbia është posaqërisht e interesuar t’u shesë armatim vëndeve të Botës së Tretë, nëse mund të quhet e tillë edhe sot Lëvizja e të Pangazhuarve. Industria e prodhimit të armëve në Serbi vijon të prodhojë armë e municione të ndryshme dhe për këtë arsye Serbia don që të eksportojë prodhimet e saj ushtarake në ato vënde që kanë nevojë për to. Në një farë mënyre Konferenca e këtyre ditëve e të Pangazhuarve në Beograd u shndërrua në konferencë për tregëti armësh e municionesh midis vëndeve antare të organiztës, midis të cilëve Serbia synonte të ruante vëndin kryesor. Një konferencë paqeje dhe neutraliteti me agjendë blerje e shitje armësh. Ky duket të jetë paradoksi i tretë i kësaj konference.
Në një rafsh më të gjërë, Lëvizja e të pangazhuarve lindi e vijoi të kryente disa funksione në kushtet ndërkombëtare të ekzistencës së dy bloqeve dhe të sistemit të Luftës së Ftohtë. Tanimë ky sistem ka rënë, dy blloqet politiko-ushtarake dhe ekonomike Lindje -Perëndim nuk ekzistojnë më. Konfiguracioni gjeopolitik ndërkombëtar ka ndryshuar rrënjësisht. Bota po kalon një tranzicion të fortë dhe të tejzgjatur në sistemin e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe në dizjanimin e rendit të ri botëror.
Në këtë kontekst gjeopolitik botëror, Lëvizja e të Pangazhuarve ka humbur pozicionin e saj midis dy blloqesh, përsa kohë këto blloqe nuk ekzistojnë më. Gjithashtu, Lëvizja e të Pangazhuarve ka humbur edhe misonin e mbështetjes se luftrave antikoloniale sepse sistemi kolonial tanimë është pjesë e të kaluarës.
Kështu që ekzistenca e Lëvizjes së të Pangazhuarve ngjan me përpjekjet e Koncertit të Evropës në pjesën e dytë të Shekullin 19-të që donte të mbante në këmbë një sistem mbi një rend politik e ndërkombëtar që po kapërcehej cdo ditë nga liberalizmi, nacionalizmi shtet-formues dhe rivaliteti imperial. Kështu Konferenca e Beogradit ishte edhe sarkastike, në kuptimin që tentoi të ngrinte kufomat e Luftës së Ftohtë nën një makiazhë bashkëkohor. Ky është paradoksi satirik i katërt i kësaj konference.
3. Angazhim përtej fasadës së Mos-angazhimit
Thelb diplomatik i kësaj Konference të të Pangazhuarve u shfaq me shumë kënaqësi nga deklarimet diplomatike zyrtare Serbe, të cilat plot emfatizëm dhe ekzaltim u shprehën se mbas konferencës Serbia “pret që dhjetë shtete nga të pangazhuarit të c’bëjnë njohjet ndërkombëtare të shtetit të Kosovës”. Ndonëse, duke u përpjekur që të shmangë sulmet diplomatike nga ShBA dhe BE lidhur me ndërprerjen e fushatës Serbe për c’njohjet ndërkombëtare të Kosovës, Serbia duket qartësisht se e ka përdorur multilateralizmin e Konferencës së të Pangazhuarve për të bërë propogandë, fushatë dhe lobing diplomatik për të zgjeruar c’njohjet ndërkombëtare të Kosovës.
Si gjithnjë e për cdo gjë, Serbia edhe në konferencën e të Pangazhuarve u tregua tmerrësisht e angazhuar dhe e kërkoi këtë angazhim edhe nga të tjerët kundër pavarsisë së Kosovës, sovranitetit dhe integritetit territorial të saj. Serbia vijon të shkelë cdo marrëveshje e angazhim të saj ndërkombëtar. Cdo politikë e diplomaci Serbe ka nacionalizmin si ombrellë mbi cdo parim, normë e angazhim publik ndërkombëtar. Ky është paradoksi i fundit i konferencës së të Pangazhuarve në Beogradin e ditëve të sotme.
Epilogu
Këto ditë në Beograd u mblodh Lëvizja e të Pangazhuarve. Në mungesë të Titos, Nehrusë dhe Naserit, Aleksandër Vucic u përpoq që të mund të restauronte periudhën e Luftës së Ftohtë. Presidenti i Serbisë nacionaliste, Aleksandër Vucic, megjithë përpjekjen e tij të mëdha për t’u rikthyer në profilin e liderit historik të Federatës Jugosllave, Josip Broz Tito, sërish ishte i sforcuar dhe tërësisht jashtë kontekstit bashkëkohor. Presidenti i Serbisë nacionaliste Vucic, u përpoq të vishte qyrkun federalist të Jugosllavisë në tryezën e të paangazhuarve dhe paradoksalisht kërkoi angazhimin e tyre për tregëti armësh nën parimet e paqes botërore dhe angazhimin e të lëkundurve për c’njohjet e Kosovës nën parimet e respektimit të së drejtës së popujve për vetevendosje. Mesa duket fantazmat e Titos, Nehrusë e Naserit do vërtiten edhe për shumë kohë mbi Beograd, por pa mundur që të mbulojnë pragmatizmin e nacionalizmin e Vucicit.
