Komisioni i Venecias, ka publikuar opinionin në lidhje me kërkesën e bërë nga socialistër për mandatin e deputetes dhe ish-ministres Olta Xhaçka.
Kërkesa është parashtruar më 13 shtator nga kryetarja e Kuvendit Elisa Spiropali, për një opinion lidhur mbi marrëdhëniet ndërmjet demokracisë përfaqësuese parlamentare dhe vendimeve detyruese të Gjykatës Kushtetuese.
Çështja “Xhaçka”, është dërguar në Gjykatën Kushtetuese nga opozita, e cila pretendon se deputetes socialiste duhet t’i hiqet mandati me argumentin e konfliktit të interesit, për shkak të dhënies së statusit “investitor strategjik” bashkëshortit të saj, Artan Gaçi, në kohën kur ajo mbante postin e ministres.
Deputetët e Partisë Socialiste, me urdhër të kryeministrit Edi Rama, kanë votuar dy herë kundër vendimit të Kushtetuese për të shqyrtuar mandatin e Xhaçkës, duke mbrojtur kështu kolegen e tyre.
Ndërsa pas 14 orësh seancë parlamentare, pas mesnate më 13 shtator deputetët e PS-së nuk votuan kundër, si dy herët e tjera, por pjesa më e madhe e tyre abstenuan, duke rrëzuar kështu për herë të dytë vendimin e Kushtetueses.
Pas kësaj, Kuvendi iu drejtua zyrtarisht Komisionit të Venecias, për t’i marrë një opinion nëse Gjykata Kushtetuese, mund të imponojë një deputet se si duhet të votojë.
Xhaçka akuzohet se ka shkelur Kushtetutën, duke përfituar si deputete të mira publike, që kur bashkëshorti i saj, Artan Gaçi, fitoi të drejtën e përdorimit të bregdetit për 30 vite falë një vendimi qeverie.
Më konkretisht në mars të vitit 2022, Këshilli i Ministrave shpalli një vendimin për dhënien në përdorim të një zone bregdetare në Gjilekë të Himarës për resortin “Dreamades Luxury Suites” për një periudhë 30-vjeçare. Në atë kohë, Olta Xhaçka mbante postin e ministres së Jashtme.
Sipas këtij vendimi, kompanisë ‘AGTTC Hotel Management’ i jepet leje e përdorimit të brigjeve të detit dhe të zonës përkatëse të plazhit përballë kompleksit, që po ndërtohet në fshatin Gjilekë të bashkisë Himarë.
Rasti është kthjellësisht i pastër dhe për precedentë të tillë Kushtetuesja i ka hequr më parë mandatin e deputetit, Ilir Beqjas dhe Koço Kokëdhimës.
Konkluzionet në raportin e Komisionit të Venecias:
54. Komisionit të Venecias i është kërkuar nga Kryetari i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë të japë mendimin e tij “për marrëdhëniet ndërmjet demokracisë përfaqësuese parlamentare dhe vendimeve detyruese të Gjykatës Kushtetuese në kuadrin e rolit të Kuvendit në shqyrtimin e mocionet për papajtueshmërinë me mandatin e deputetit (deputetit)”, duke u marrë kështu me zbatimin e vendimeve të Gjykatës Kushtetuese nga Kuvendi.
55. Ky Opinion nuk synon të mbajë qëndrim në lidhje me vendime të veçanta të Gjykatës Kushtetuese dhe as nuk është kompetencë e Komisionit për të interpretuar Kushtetutën e Shqipërisë.
56. Nocioni i papajtueshmërisë kuptohet si pengim i një deputeti për të kryer mandatin e tij për faktin se ai mban një pozicion (privat ose publik) i cili konsiderohet i papajtueshëm dhe në konflikt me detyrën e deputetit. Ai fokusohet në arsyet e tërheqjes së një mandati me zbatimin e ndalimit për të mbajtur një post të papajtueshëm. Një arsye e tillë mund të jetë se ka një konflikt interesi midis funksioneve.
57. Pyetjet në lidhje me mandatin e deputetit (pyetjet 1 dhe 3) kuptohen si më poshtë: “çfarë standardesh rregullojnë mandatin e një deputeti në një demokraci parlamentare përfaqësuese dhe në çfarë rrethanash një deputet mund të detyrohet të votojë në një mënyrë të caktuar. ?” Mund të konkludohet në vijim: Pajtueshmëria e të gjitha autoriteteve me vendimet e Gjykatës Kushtetuese bazohet në parimin e besnikërisë kushtetuese si element i shtetit të së drejtës. Një pajtueshmëri e tillë nuk duhet të kushtëzohet me votën e shumicës parlamentare, por është një kërkesë thelbësore e shtetit të së drejtës. Kur vendimi i një Gjykate Kushtetuese interpreton Kushtetutën si kufizim të fuqisë vendimmarrëse të Parlamentit, ky i fundit duhet të marrë një vendim në përputhje me gjykimin e Gjykatës dhe të votojë për çështjen e kufizuar të përcaktuar nga Gjykata Kushtetuese, dhe jo edhe për mundësinë, për t’ia referuar çështjen Gjykatës Kushtetuese. Pra, Parlamenti nuk është i detyruar të votojë në një mënyrë të caktuar, por është në gjendje të votojë vetëm për çështje që janë në kompetencën e tij.
58. Për çështjet në lidhje me standardet për dispozitat e papajtueshmërisë dhe rolin e organeve legjislative dhe gjyqësore (pyetjet 2 dhe 4, pjesa 1) mund të konkludohet në vijim. Në përgjithësi, parimi i ndarjes së pushteteve shtetërore imponon që funksione të caktuara nuk mund të mbahen nga një person në të njëjtën kohë, duke siguruar kështu integritetin dhe funksionimin e duhur të çdo pushteti (legjislativ, ekzekutiv apo gjyqësor). Në disa nga këto raste, standardet ndërkombëtare parashikojnë një papajtueshmëri absolute (për shembull të jesh deputet ndërsa të jesh gjyqtar). Në raste të tjera, lejohen përjashtime (për shembull një deputet që është pjesë e Qeverisë). Normalisht, kur një person zbulohet se ka dy funksione të cilat janë të papajtueshme me njëri-tjetrin, kjo situatë mund të riparohet nga personi – zakonisht duke zgjedhur njërën nga zyrat dhe duke i dhënë fund tjetrës. Megjithatë, në rastet kur situata nuk riparohet, pasoja e zakonshme është që personi në fjalë humbet mandatin e tij. Për sa i përket procedurës së vendosjes për papajtueshmërinë, nuk ka standarde të qarta.
59. Lidhur me praktikën shtetërore për dispozitat e papajtueshmërisë dhe rolin e organeve legjislative dhe gjyqësore (pyetjet 2 dhe 4, pjesa 2), Komisioni i Venecias ka mbledhur informacion mbi dispozitat kushtetuese për papajtueshmërinë në 12 nga shtetet e tij anëtare dhe në Bashkimin Evropian. BE).
Gjetjet e analizës tregojnë se nuk ka qasje uniforme për çështjen e papajtueshmërive dhe praktika e shteteve ndryshon në varësi të faktorëve të ndryshëm, si struktura e qeverisjes, numri i dhomave dhe parametra të tjerë specifikë të vendit. Prandaj, pyetjet e Kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë në lidhje me praktikën shtetërore mund të trajtohen me njëfarë kujdesi si më poshtë. Në bazë të materialit që Komisioni i Venecias ka shqyrtuar për këtë Opinion, konstatimi i papajtueshmërisë me mandatin e një deputeti – në nivel kushtetues – në shumicën e rasteve bëhet në bazë të funksioneve të tjera që ka deputeti. Në disa vende, aktivitetet (siç janë aktivitetet fitimprurëse) të deputetit mund të konsiderohen të papajtueshme me detyrën e një deputeti (edhe pse kjo nuk rregullohet gjithmonë në nivel kushtetues). Në shumicën e shteteve, subjektet që kanë të drejtë t’i referojnë një çështje një organi gjyqësor janë organe politike ose persona pjesë e një organi politik; dhe më së shpeshti shqyrtimi bëhet nga një gjykatë kushtetuese ose një gjykatë e zakonshme. Vetëm në disa vende, çështja e papajtueshmërisë vendoset nga organi legjislativ.
60. Pyetja për Gjykatën Kushtetuese dhe krijimin e normave të reja kushtetuese (pyetja 5) kuptohet si më poshtë: a mundet në parim Gjykata Kushtetuese të krijojë norma të reja? Mund të konkludohet se kompetenca për të krijuar norma të reja kushtetuese i takon pushtetit legjislativ dhe kompetenca për të interpretuar në mënyrë autoritative një normë kushtetuese ekzistuese i takon Gjykatës Kushtetuese, e cila merr parasysh parimet e përgjithshme kushtetuese, si qasja në drejtësi. kur interpreton dispozita të veçanta kushtetuese. Megjithatë, kufiri i saktë ndërmjet interpretimit të një norme kushtetuese ekzistuese dhe krijimit të një norme të re kushtetuese nuk është i qartë.
61. Komisioni i Venecias qëndron në dispozicion të autoriteteve shqiptare për asistencë të mëtejshme në këtë çështje.
