Jeta, për shumicën prej nesh, mbaron shumë shpejt, prandaj studiuesit po bëjnë përpjekje biomjekësorë për të gjetur mënyra për të vonuar procesin e plakjes dhe për të zgjatur qëndrimin tonë në Tokë.
Por ka një paradoks: Shumica dërrmuese e kërkimeve përqendrohen në mizat e frutave, krimbat nematodë dhe minjtë laboratorikë , sepse janë të lehtë për t’u punuar me to dhe shumë mjete gjenetike janë në dispozicion. E megjithatë, një arsye kryesore që gjenetistët zgjodhën këto specie në radhë të parë është sepse ato kanë jetëgjatësi të shkurtër.
Sot, një numër i vogël studiuesish po marrin një qasje të ndryshme dhe po studiojnë krijesa jashtëzakonisht jetëgjata ato që, për çfarëdo arsye evolucionare, kanë mbijetuar shumë më gjatë se disa krijera të tjera.
Shpresa është që duke eksploruar dhe kuptuar gjenet dhe rrugët biokimike që japin jetë të gjatë, studiuesit mund të zbulojnë përfundimisht ‘truket’ që mund të zgjasin edhe jetëgjatësinë tonë.
Të gjithë kanë një ide të përafërt se çfarë është plakja. Lëkura jonë ulet, flokët tona thinjen nyjet ngurtësohen.
Si rezultat, ne jemi më të prirur ndaj sëmundjeve kronike si kanceri, Alzheimer dhe diabeti dhe sa më shumë të rritemi, aq më shumë ka gjasa të vdesim çdo vit.
Sipas studimeve kafshët më të mëdha kanë tendencë të jetojnë më gjatë se ato më të voglat.
Një mi i shtëpisë jeton vetëm dy ose tre vjet, ndërsa një brejtës me përmasa të ngjashme, jeton më shumë se 35 vite.
Ndërkohë balenat mund të jetojnë deri në 200-vjeç.
Lakuriqët e natës mbi mesataren
Një lakuriq nate është kapur pas 41 vitesh që ka lindur.
“Kjo është veçanërisht e mahnitshme për një kafshë që jeton në natyrë”, thotë Emma Teeling, një biologe evolucionare e lakuriqëve të natës në Kolegjin Universitar të Dublinit.
“Është e barabartë me rreth 240 deri në 280 vite njerëzore, me pak ose aspak shenja plakjeje,” thotë ajo.
“Pra, lakuriqët e natës janë të jashtëzakonshëm. Pyetja është, pse?”- tha ajo.
Në fakt ka dy mënyra për të menduar për pyetjen e Teeling. Së pari: Cilat janë arsyet evolucionare që disa specie janë bërë jetëgjatë, ndërsa të tjera jo? Dhe, së dyti: Cilat janë truket gjenetike dhe metabolike që i lejojnë ata ta bëjnë këtë?
Që një brejtës i vogël që vrapon si miu, ka pak për të fituar duke investuar shumë në mirëmbajtjen e vetes pasi ndoshta do të përfundojë si drekë grabitqari brenda pak muajsh.
Ndërkohë specie të tilla si balenat dhe elefantët janë më pak të prekshëm nga grabitqarët ose goditjet e tjera të rastësishme të fatit dhe ka të ngjarë të mbijetojnë mjaftueshëm.
Gjithashtu, nuk është për t’u habitur që grupe të tilla si zogjtë dhe lakuriqët e natës, të cilët mund t’u shpëtojnë armiqve duke fluturuar, priren të jetojnë më gjatë se sa prisni duke pasur parasysh madhësinë e tyre, thotë Kirkëood.
E njëjta gjë do të zbatohej për minjtë, të cilët jetojnë jetën e tyre në strofkat nëntokësore ku janë kryesisht të sigurt nga grabitqarët.
Por pyetja që studiuesit duan t’i përgjigjen më urgjentisht është e dyta: Si arrijnë speciet jetëgjata të vonojnë plakjen? Edhe këtu, skica e një përgjigjeje po fillon të shfaqet ndërsa studiuesit krahasojnë speciet që ndryshojnë në jetëgjatësi.
Speciet jetëgjatë, akumulojnë dëmtime molekulare më ngadalë se sa ato me jetë të shkurtër.
Për shembull, minjtë e zhveshur nishan kanë një ribozom jashtëzakonisht të saktë, strukturën qelizore përgjegjëse për grumbullimin e proteinave.
Dhe nuk janë vetëm minjtë nishan: Në një studim vijues që krahasoi 17 lloje brejtësish me jetëgjatësi të ndryshme, ekipi i Gorbunova zbuloi se speciet më jetëgjata, në përgjithësi, prireshin të kishin ribozome më të sakta.
Proteinat e minjve të nishanit të zhveshur janë gjithashtu më të qëndrueshme se ato të gjitarëve të tjerë, sipas hulumtimit të udhëhequr nga Rochelle Buffenstein, një gerontologe krahasuese në Calico, një spinoff i Google i fokusuar në kërkimin e plakjes.
Qelizat e kësaj specie kanë një numër më të madh të një klase molekulash të quajtura chaperone që ndihmojnë proteinat të palosen siç duhet.
Ato gjithashtu kanë proteazome më të fuqishme , struktura që largojnë proteinat me defekt. Këto proteazoma bëhen edhe më aktive kur përballen me stres oksidativ, kimikate reaktive që mund të dëmtojnë proteinat dhe biomolekulat e tjera.
ADN-ja, gjithashtu, duket se ruhet më mirë te gjitarët me jetë më të gjatë.
Kur ekipi i Gorbunova krahasoi efikasitetin me të cilin 18 specie brejtësish riparuan një lloj të veçantë dëmtimi (të quajtur thyerje me dy fije) në molekulat e tyre të ADN-së, ata zbuluan se speciet më jetëgjatësi më të gjatë, janë minjtë dhe kastorët e zhveshur. Dallimi i specieve më jetëgjatë me ato më jetëshkurtër ishte kryesisht për shkak të një versioni më të fuqishëm të një gjeni të njohur si Sirt6 , i cili tashmë dihej se ndikonte në jetëgjatësinë tek minjtë.
Shikimi i “orës epigjenetike”
Por nuk janë vetëm gjenet që vuajnë ndërsa kafshët plaken, po ashtu edhe modeli i tyre i aktivizimit.
Një mënyrë e rëndësishme që qelizat i ndezin dhe fikin gjenet në kohën dhe vendin e duhur është duke i bashkangjitur etiketat kimike të quajtura grupe metil në vendet që kontrollojnë aktivitetin e gjeneve.
Por këto etiketa të njohura gjithashtu si shenja epigjenetike priren të bëhen më të rastësishme me kalimin e kohës, duke bërë që aktiviteti i gjeneve të bëhet më pak i saktë.
Në fakt, gjenetisti Steve Horvath nga UCLA dhe kolegët e tij kanë zbuluar se duke vlerësuar statusin e një grupi prej gati 800 vendeve të metilimit të shpërndara rreth gjenomit, ata mund të vlerësojnë me besueshmëri moshën e një individi në lidhje me jetëgjatësinë maksimale të specieve të tij .
Kjo “orë epigjenetike” vlen për të gjitha 192 llojet e gjitarëve që ekipi i Horvath ka parë deri tani.
Rrugë të tjera drejt pleqërisë
Kohët e fundit, ekipi i Teeling studioi lakuriqët e natës Myotis myotis nga pesë streha në Francë për tetë vjet, duke kapur çdo lakuriq çdo vit dhe duke marrë mostra të vogla gjaku për renditjen e transkriptimit.
Kjo i lejoi ata të gjurmonin se si transkriptomet e lakuriqëve të natës ndryshuan ndërsa plaken dhe ta krahasonin procesin me atë të minjve, ujqërve dhe njerëzve – të vetmet specie të tjera për të cilat ishin të disponueshme të dhëna të ngjashme transkriptome afatgjata.
Ndërsa gjitarët e tjerë prodhonin gjithnjë e më pak molekula mRNA të lidhura me funksionet e mirëmbajtjes si riparimi i ADN-së dhe stabiliteti i proteinave sa më shumë që rriteshin, lakuriqët e natës jo.
Në vend të kësaj, sistemet e tyre të mirëmbajtjes dukej se bëheshin më të forta ndërsa plaken , duke prodhuar më shumë mRNA të lidhura me riparimin.
Skeptikët vërejnë se ende mungojnë provat përfundimtare, sepse prania e më shumë molekulave të mRNA nuk do të thotë domosdoshmërisht mirëmbajtje më efektive.
“Është një hap i parë i rëndësishëm, por është vetëm kaq,” thotë Steven Austad, një biogerontolog në Universitetin e Alabama, Birmingham.
Megjithatë, fakti që analiza identifikoi procese që tashmë ishin të lidhura me jetëgjatësinë, të tilla si riparimi i ADN-së dhe mirëmbajtja e proteinave, sugjeron që gjene të tjera të shënjuara nga kjo metodë mund të jenë të dhëna të forta.
Në veçanti, ekipi gjeti 23 gjene që bëhen shumë më aktive me kalimin e moshës tek lakuriqët e natës, por më pak aktive tek gjitarët e tjerë.
Ata tani po i shikojnë këto gjene me shumë interes, me shpresën për të zbuluar ‘’truke” të reja për të ndryshuar rrjedhën e plakjes.
Një nga parimet që ka filluar të dalë nga studimet krahasuese të plakjes është se specie të ndryshme mund të ndjekin rrugë të ndryshme drejt jetëgjatësisë.
Elefantët e bëjnë këtë duke pasur kopje të shumta të gjeneve kyçe që shtypin tumorin, në mënyrë që çdo qelizë të ketë kopje rezervë nëse një gjen prishet gjatë konsumimit të jetës. Minjtë lakuriq, nga ana tjetër, fitojnë rezistencë ndaj kancerit nga një molekulë e pazakontë e përfshirë në ngjitjen e qelizave së bashku, ndërsa balenat kanë përmirësuar rrugët e tyre të riparimit të ADN-së.
