Organizata Botërore e Shëndetësisë njoftoi sot se transmetimi i koronavirusit tek njerëzit përmes një kafshe që luajti rolin e nikoqirit është një rast “i mundshëm deri shumë i mundshëm”, duke konfirmuar se shumë kafshë janë një rezervuar i viruseve që mund të infektojnë njerëzit.
Cilat kafshë transmetojnë këto viruse? Nga mund të vijnë pandemitë e tjera?
Shumica e sëmundjeve njerëzore
Sipas Organizatës Botërore për Shëndetin e Kafshëve, 60% e sëmundjeve infektive janë zoonotike, domethënë vijnë nga një kafshë.
Kjo shifër rritet deri në 75% për sëmundjet e reja infektive, sipas një studimi britanik të vitit 2001.
Ndër patogjenët përgjegjës për këto sëmundje, një në gjashtë janë një virus, një i tretë një bakter, një tjetër një krimb i tretë parazitar dhe rreth 10% kërpudha të vogla, sipas studimit.
Lakuriqi: i dyshuari ideal?
Lakuriqët e natës kanë rolin e një rezervuari të një numri të madh virusesh që prekin njerëzit, ata janë nikoqirët e tyre pa u sëmurur vetë.
Disa viruse janë njohur prej kohësh, siç është tërbimi, por shumë më tepër janë shfaqur vitet e fundit: Ebola, virusi SARS, virusi SARS-CoV-2 ose Nipah, i cili u shfaq në 1998 në Azi.
Lakuriqët e natës “gjithmonë kanë qenë rezervuarë të mirë për shumë viruse, por ne kemi patur pak kontakt me to”, shpjegon Eric Febre, profesor i sëmundjeve infektive të kafshëve në Universitetin e Liverpool dhe Institutin Ndërkombëtar të Kërkimit të Blegtorisë në Kenia.
“Reduktimi i pyjeve tropikale, zgjerimi i qyteteve dhe toka e punueshme e kombinuar me efektet e ndryshimit të klimës po i sjellin këto kafshë më afër zonave të banuara dhe duke i detyruar ata të ‘ndërveprojnë gjithnjë e më shumë me njerëzit”, tha ai.
Vizon dhe ferret
Një familje tjetër gjitarësh, mustaqe (që përfshijnë ferre, nusela, vizon dhe badger) shpesh fajësohen për transmetimin e sëmundjeve infektive zoonotike, kryesisht ato të shkaktuara nga koronaviruset.
Muscovy konsiderohet të jetë strehuesi i virusit që shkaktoi acidin, sindromën e frymëmarrjes (SARS), nga i cili 774 njerëz vdiqën në periudhën 2002-2003. Megjithëse SARS është gjetur në disa prej këtyre kafshëve, nuk është konfirmuar se ato transmetuan virusin te njerëzit.
Infeksioni i minikut në ferma me virusin SARS-CoV-2 ka treguar se kjo specie mund të infektohet nga njerëzit, por e kundërta nuk është provuar.
Pangolini: i pafajshëm?
Në fillim të pandemisë covid-19, kjo kafshë e rrezikuar u konsiderua nga studiuesit kinezë si një “mikpritës i mundshëm”, duke pasur parasysh ngjashmërinë e saj në sekuencën gjenetike të SARS-COV-2 dhe një koronavirus që infekton pangolinat.
Sidoqoftë, roli i tij në transmetimin e Covid-19 nuk është i qartë.
Raporti i botuar sot nga ekspertët e OBSH-së në bashkëpunim me shkencëtarët kinezë nuk ndihmoi për të sqaruar situatën.
“Midis viruseve që rrjedhin nga këto dy gjitarë (lakuriqi dhe pangolina) që janë identifikuar deri më tani, askush nuk është aq i ngjashëm me SARS-CoV-2 për t’u konsideruar një paraardhës i drejtpërdrejtë,” thanë ekspertët.
Gjitarët e tjerë
“Historikisht, ngarkesa jonë virale vjen kryesisht nga kafshët e kultivuara,” tha Serge Moran i Qendrës Kombëtare për Kërkime Shkencore (CNRS).
Virusi i fruthit filloi në Mesjetë nga adaptimi i një virusi që infektoi bagëtinë.
Derrat shpesh kanë rolin e nikoqirit për viruset e gripit ose Nipah.
Kjo kafshë është e ndjeshme ndaj viruseve njerëzore, ndërsa tek derrat vërehet se ndodh një kombinim i viruseve.
Ky ishte ndoshta rasti me pandeminë H1N1 në 2009-2010, e quajtur fillimisht “gripi i derrit”, i cili vrau rreth 152,000 deri në 575,000 njerëz: lloji i virusit u shfaq për herë të parë në një virus të gripit të shpendëve të derrit mikpritës dhe në të njëjtën kohë një virusi i gripit njerëzor.
Virusi i tërbimit i transmetuar nga qentë dhe dhelprat, i cili është i ndryshëm nga ai i parë në lakuriqët e natës, është përgjegjës për shumicën dërrmuese të 59,000 vdekjeve të regjistruara çdo vit në të gjithë botën nga sëmundja.
Majmunët e mëdhenj kanë shërbyer si nikoqirë për HIV dhe Ebola, dhe një deve është treguar të jetë “një mori e MERS-CoV dhe një burim i infeksionit tek njerëzit”, megjithëse roli specifik që këto kafshë luajnë në transmetimin e virusit por dhe mënyra e transmetimit nuk dihet ”, thekson OBSH.
Zogj të egër dhe shtëpiak
Gripi spanjoll i viteve 1918-19, gripi aziatik i vitit 1957, gripi “Hong Kong” njëmbëdhjetë vjet më vonë, gripi H1N1 në 2009: të gjitha këto viruse erdhën direkt ose indirekt nga zogjtë.
Dy lloje të tjerë të gripit të shpezëve, H5N1 nga 2003 në 2011 dhe H7N9 nga 2013, shkaktuan sëmundjen tek njerëzit që ranë në kontakt të drejtpërdrejtë me zogj të infektuar dhe në raste të rralla te njerëzit.
Zogjtë e egër mund të jenë pika fillestare për këto epidemi dhe kafshët shtëpiake shpesh luajnë rolin e “rritësit të popullsisë”, vëren Eric Febre.
Mutacionet në virus mund të transmetohen te njerëzit, siç ishte rasti me virusin H5N8, i cili ka qenë i pranishëm në fermat evropiane për disa muaj dhe u zbulua në shtatë punëtorë të pulave në shkurt.
Aktualisht ky virus nuk transmetohet nga personi në person, ai duhet të jetë në kontakt të drejtpërdrejtë me një zog të sëmurë ose jashtëqitjet e tij për të infektuar dikë.
Por mutacione të tjera mund të bëjnë të mundur transmetimin e tij nga personi në person.
Mushkonjat dhe rriqrat
Termi sëmundje zoonotike gjithashtu u referohet insekteve, të tilla si mushkonjat, ose artropodët siç janë këpushat, të cilat bartin shumë sëmundje ngjitëse nga të cilat infektohen njerëzit.
Mushkonjat, për shembull, transmetojnë virusin përgjegjës për ethet e verdha, ethet e dengut, virusin Zika ose virusin e Nilit Perëndimor, ndër të tjera.
Pandemia tjetër
Në tetor 2020, një ekip i ekspertëve të Kombeve të Bashkuara mbi biodiversitetin (IPBES) paralajmëroi se pandemitë “do të ndodhin më shpesh, do të përhapen më shpejt, do të vrasin më shumë njerëz”.
Sipas vlerësimeve të botuara në revistën Science në 2018, ka 1.7 milion viruse të panjohura në gjitarë dhe zogj dhe 540,000 deri në 850,000 prej tyre “mund të infektojnë njerëzit”.
Por kryesisht përhapja e aktiviteteve njerëzore dhe ndërveprimi i shtuar me jetën e egër rrisin rrezikun e viruseve të afta të infektojnë njerëzit për të “gjetur” mikpritësin e tyre.
“Ne nuk e dimë kur, si dhe nga” do të vijë pandemia tjetër, përfundon Serge Moran. Sipas tij, në këtë kontekst, më urgjentja është “të rishikojmë marrëdhënien tonë me kafshët e egra dhe shtëpiake”.
