Prej kohësh ka qenë e njohur që qentë, veçanërisht ata të racave Labrador, Njufaundlaend, Dalmatë dhe Shën Bernardino, dinë si t’i nuhasin sëmundjet, veçanërisht disa tumore (si tumoret e gjirit, prostatës apo ato në mushkri), përpara se ato të shkaktojnë shenja të dukshme klinike.
Por çfarë nuhasin ata? Përgjigjen e ka dhënë së fundmi një studim mbi 1260 njerëz i botuar në “PNAS” nga studiues suedezë të Institutit Karolinska drejtuar nga Sinisa Bratuliç.
Ata po kërkonin një metodë joinvazive për zbulimin e hershëm të tumoreve përmes urinës, aroma e së cilës i jep mundësi qenve të perceptojnë jo vetëm praninë e tumoreve, por edhe atë të diabetit apo edhe krizës epileptike, të migrenës apo narkoleptike disa orë përpara se ajo të ndodhë.
Studiuesit suedezë arritën fillimisht të identifikonin 14 lloje të ndryshme tumori bazuar në përqendrimin e glikozaminoglikanëve (GAG), të cilat janë normalisht pjesë e matricës jashtë–qelizore të tendinave, të cilat së bashku me elastinën edhe kolagjenin, u japin veti elastike që lejojnë shtrirjen e tyre.
Këto polisakaride ndryshohen para kohe nga tumoret, duke u shpërbërë në gjak dhe urinë. Duke i kërkuar ato edhe në plazmën e gjakut, studiuesit suedezë arritën të identifikojnë një ndjeshmëri të testit midis 41.6 dhe 62.3 për qind dhe një ndjeshmëri specifike në masën 95 për qind për tumoret që ishin ende në fazën e tyre të parë.
Pra një saktësi diagnostike, që është sa dyfishi i çdo metode tjetër të disponueshme sot. Po çfarë arome kanë glikozaminoglikanet që arrin të nuhaten nga qentë? Për ne njerëzit ato janë pa erë, por jo për miqtë tanë katërputroshë, shqisa e nuhatjes e të cilëve përmban 150-300 milionë qeliza në varësi të racës.
Ndërkohë njeriu ka vetëm 5 me një zonë të trurit që shërben për njohjen e aromave prej rreth 5 centimetra katrorë, krahasuar me madhësinë e zonës celebrale të qenit prej 150 cm2. Verën e vitit të kaluar, një studim nga kërkuesit në Universitetet e Nju Jorkut dhe San Françiskos i drejtuar nga Filipa Xhonson, dhe i botuar në “Journal of Neuroscience”, zbuloi një rrjet prej 5 lidhjesh nervore që na mungojnë ne njerëzve, dhe që tek qeni shtrihen nga hunda në zona të tjera të truri: lobi okupital, trakti kurrizor kortikal, sistemi limbik, lobi piriformis dhe korteksi entorhinal.
Kjo strukturë e veçantë shpjegon edhe arsyen pse qeni mund të integrojë stimujt e nuhatjes në funksionimin e tij njohës, në mënyrë që aromat të bëhen për të si një “libër i hapur”. Sot ka shumë raporte që tregojnë se qentë janë në gjendje të perceptojnë erën e disa sëmundjeve.
Për shembull diabeti ose ndryshimet e nivelit të sheqerit në gjak. Nga ana tjetër, mjeku i famshëm Tomas Uillis i viteve 1600 përdorte shijen në vend të erës. Duke shijuar urinën e diabetikëve, ai ishte i pari që zbuloi se urina e tyre ishte jashtëzakonisht e ëmbël, sikur të kishte sheqer apo mjaltë. Megjithatë, qentë i nuhasin ndryshimet e sheqerit në gjak edhe para se të fillojë diabeti, dhe i paralajmërojnë pronarët e tyre përmes sjelljeve anormale të kërkimit të afërsisë fizike, sikur të kuptonin se pronarët e tyre kanë nevojë për kujdes. Aspekti më befasues, është se qentë ndjejnë gjithashtu edhe afërsinë e sulmeve të sëmundjeve të tilla si migrena, epilepsia ose narkolepsia, për të cilat nuk ka ende teste klinike.
Me sa duket në këtë rast, në vend të urinës, ata perceptojnë rritjen e shënuesve të stresit të shkaktuar nga shfaqja e krizave të tilla tek djersa dhe frymëmarrja, siç zbulohet nga një studim i fundit irlandez i publikuar në “PLOSone”.
Aftësia e qenve për të nuhatur aromat që janë të padukshme për ne, i bën ata shumë të çmuara në të gjitha situatat ku hunda është thelbësore, si kërkimi i të mbijetuarve nga fatkeqësitë natyrore apo në operacionet kundër trafikut të drogës, ku policia i shumëfishon aftësitë e saj me ndihmën e edukatorëve të qenve dhe veterinerët, përmes përdorimit të së ashtuquajturës metoda e “përforcimi pozitiv”, e cila e shpërblen qenin për njohjen e një arome të caktuar.
