Marcelo Gleiser
Duhet të ndryshojmë mënyrën se si e shohim njëri-tjetrin dhe marrëdhënien tonë me planetin tonë të origjinës. Për mijëra vjet, ndarjet fisnore kanë sunduar mënyrën se si ne njerëzit jemi organizuar në grupe. Fatkeqësisht, ajo që ishte e mirë për paraardhësit tanë dhe mbijetesën e tyre tani nxit sjellje thellësisht shkatërruese dhe grabitqare.
Ne nuk kujdesemi për krijesat e tjera të gjalla me të cilat ndajmë këtë planet. Ne nuk na bëhet vonë për planetin. Ne nuk e kuptojmë se çfarë nevojitet për mbijetesën tonë si specie. Siç na thonë përditë lajmet, ne mbetemi thellësisht të ndarë, të prirur për t’u izoluar në grupe që përcaktojnë mënyrën se si mendojmë dhe sillemi. Grindjet e përhapura politike, intoleranca kulturore dhe ngulimet fisnore janë simptoma të një problemi më të thellë: fokusi ynë në lakminë materiale dhe rritjen e pandalshme po mbyt qytetërimin dhe planetin bashkë me të. Qytetërimi është në një udhëkryq. Për të ecur përtej, duhet të riformulojmë lidhjen tonë me krijesat e tjera të gjalla dhe me planetin që të gjithë ndajmë.
Një narrativë e re bashkuese
Ne kemi nevojë për një narrativë të re unifikuese, që ka fuqinë për të zgjuar njerëzimin drejt një të vërtete shumë urgjente: që pavarësisht dallimeve tona politike dhe fetare, ne jemi një specie e vetme që jetojmë në një planet të brishtë dhe të rrallë. Ky rrëfim duhet të shembë muret fisnore që na ndajnë; ai duhet të bëjë një argument bindës se ne duhet të punojmë së bashku nëse duam të mbrojmë mënyrën tonë të jetesës dhe planetin që e mban atë. Të trembësh njerëzit për rreziqet e ngrohjes globale, trazirat sociale dhe zhdukjet masive nuk funksionon. Ne kemi nevojë për diçka të re, diçka që të gjithë mund ta ndajmë, me të cilën të gjithë mund të lidhemi, që mund të na frikësojë dhe të na frymëzojë për veprim – një mesazh pozitiv, konstruktiv, përfshirës që rezonon si te të rinjtë ashtu edhe të moshuarit, nga Baby Boomers te Gjenerata Z. Ne kemi nevojë për një rrëfim të ri me përmasa mitike që na bashkon si specie dhe sjell brishtësinë tonë planetare në plan të parë. Ne duhet të ristrukturojmë projektin tonë të qytetërimit.
Thelbi i kësaj narrative të re, të cilën e paraqes në një libër të ardhshëm, është se Universi ka një histori vetëm sepse ne jemi këtu për ta treguar atë. Por kjo histori nuk ka të bëjë vetëm me Big Bengun dhe Universin në zgjerim, të galaktikave dhe yjeve të panumërta, të elektroneve dhe kuarkeve, të planetëve dhe hënave. Është një histori e ndërlidhjes së jo të gjallëve me të gjallët, e veçantisë së planetit tonë dhe biosferës së tij, e vetmisë sonë kozmike dhe e implikimeve të thella morale që ka kjo vetmi. Mënyra se si ne tregojmë një histori bën një ndryshim. Dhe historia se kush jemi ne dhe roli ynë planetar duhet të ritregohet.
Mendoni Tokën e sapolindur 4.5 miliardë vjet më parë, një top i nxehtë me lëndë të shkrirë, që vlonte e vlonte ndërsa merrte formë ngadalë. Mbetjet nga lënda protoplanetare në formën e kometave dhe meteorëve u përplasën pa mëshirë me Tokën e re, duke bërë kërdinë, por edhe duke ofruar blloqet thelbësore të ndërtimit të jetës: ujin dhe një sërë kimikatesh, duke përfshirë disa organikë të thjeshtë (d.m.th., komponimet kimike me karbon). Këtë mund ta quajmë epoka e dhurimit të zemërimit kozmik. Sulmi do të qetësohej vetëm rreth 600 milionë vjet pas origjinës së Tokës, rreth 3.9 miliardë vjet më parë. Nëse elementet ishin mbledhur për të krijuar një lloj krijese të gjallë para asaj kohe, e gjora ndoshta qe shkatërruar pa lënë gjurmë. Jeta mund të ketë pasur shumë fillime të rreme, të humbura në pluhurin e kohës.
Ne jemi njerëzit e vetëm në Univers
Për të kuptuar historinë e jetës në Tokë, ne duhet të kuptojmë historinë e jetës së Tokës. Kjo është e vërtetë për çdo planet që mund të strehojë jetë, qoftë në të kaluarën, të tashmen apo të ardhmen: Historia e jetës në një planet varet nga historia e jetës së planetit. Dhe ja pasoja e mahnitshme e këtij fakti: duke pasur parasysh se asnjë planet nuk ka të njëjtën histori, jeta nuk është një eksperiment i përsëritshëm. Edhe nëse forma të ndryshme të jetës ndajnë të njëjtat parime biokimike në të gjithë Universin, duke qenë të bazuara në karbon dhe të drejtuara nga gjenet prej seleksionimit natyror darvinian, çdo botë do të strehojë llojin e vet të qenieve të gjalla, të cilat do të ndryshojnë dhe evoluojnë sipas rastësisë dhe në mënyrë unike. Krijesat e gjalla në një botë mbajnë gjurmët e pashlyeshme të vetive dhe historisë së botës.
Argumenti i mëparshëm na flet drejtpërdrejt. Jeta në Tokë është unike: nëse ka jetë diku tjetër, do të jetë ndryshe. Mund të themi me besim se ne jemi të vetmit njerëz në kozmos. Dhe duke pasur parasysh se ne jemi, për mirë dhe për keq, forma dominuese e jetës inteligjente në këtë planet – unë i dua dhe respektoj balenat, delfinët, majmunët, qentë, macet, etj., por ata nuk shkruajnë poezi dhe nuk ndërtojnë radio-teleskopë apo bombat bërthamore – ne jemi unikë në llojin tonë të inteligjencës. Nëse ka forma jete inteligjente në sisteme të tjera yjore, “ata” nuk do të jenë si ne, edhe nëse ato mund të ndajnë disa nga tiparet tona, të tilla si një simetri e përafërt majtas-djathtas. Për më tepër, çdo formë ekzistuese e jetës aliene është aq larg sa, për të gjitha qëllimet praktike, ne jemi vetëm. Kjo do të thotë se transformimi spektakolar që është shpalosur në planetin tonë, nga një top djerrë shkëmbi i shkrirë, në një vendbanim të lulëzuar për jetën ka rëndësi shumë të madhe, atë që unë dua ta quaj biocentrizëm.
Herën tjetër që dikush do të përsërisë parimet e kopernikanizmit, se ne nuk jemi asgjë në pafundësinë e kozmosit, se shkenca na mëson se sa të pavlerë jemi, ju lutem të ndryshoni mendim. Ne kemi rëndësi. Ne kemi rëndësi për veçantinë tonë si makineri molekulare që mendojmë, të aftë për të transformuar lëndët e para në teknologji revolucionare, produkte të katër miliardë viteve evolucioni në një planet që ka rëndësi për veçantinë e tij si një vendbanim i qëndrueshëm për ekzistencën e zgjatur të jetës. Këto dy kushte të ndërlidhura – ekzistenca e jetës inteligjente dhe një planet që ofron strehim afatgjatë për krijesat e tij – nuk ka gjasa të hasen në kozmos. Nëse ka jetë inteligjente diku tjetër, do të jetë e rrallë.
Biocentrizmi
Ne kemi mësuar se ku jemi dhe nga çfarë jemi krijuar. Mjetet tona të mahnitshme e kanë zgjeruar në masë të madhe vizionin tonë për botën dhe për Universin përtej. Ne gjithashtu kemi mësuar se ka shumë gjëra që nuk dimë dhe shumë që nuk do t’i dimë kurrë. Shtrirja jonë është e gjerë, por e kufizuar. Natyra nuk ka nevojë të pajtohet me fluturimet tona të fantazisë. Shkenca na tregon se si funksionon natyra dhe jo si duhet të funksionojë. Ndërsa filluam të dërgonim sonda nëpër Sistemin Diellor, ne u mahnitëm se sa të ndryshme ishin këto botë të tjera, sa madhështore dhe shterpë – dhe sa indiferente ndaj jetës.
Ne kemi dashur shumë harmonitë për një kohë të gjatë; kemi dëshiruar për një shoqëri kozmike – hyjnore apo aliene – për një kohë të gjatë. Ne duhet të pranojmë se jemi vetëm në kozmos, nëse mos në terma absolutë – pasi nuk mund të jemi kurrë të sigurt për atë që qëndron përtej mundësive të instrumenteve tona – të paktën në praktikë. Kjo na bën vërtet shumë të veçantë. Dhe krijon një qëllim të ri për njerëzimin.
Vini re se kjo është shumë larg një kthimi në një botëkuptim antropocentrik, në kohët para-kopernikane kur Toka ishte qendra e Krijimit. (Unë e quaj atë biocentrike për ta bërë dallimin të qartë.) Biocentrizmi është domosdoshmërisht post-kopernikan. Unë po them se ne jemi unikë dhe të rëndësishëm – por jo për faktin se jemi krijuar nga një Zot, ose që jemi rezultat i një direktive të qëllimshme kozmike.
Ne jemi unikë dhe të rëndësishëm për të qenë entitete të gjalla të vetëdijshme, të afta për të bërë pyetje rreth origjinës dhe të ardhmes. Ne mund të mos jemi masa e të gjitha gjërave siç shpalli Protagora e Abderës shumë kohë më parë, por ne jemi gjërat që mund të masim. Ne e përjetojmë botën, e masim atë dhe tregojmë histori për atë që shohim dhe atë që ndjejmë. Dhe ajo që po zbulojmë është se ne mund të jemi fare mirë të vetmit që bëjmë pyetje të tilla. Edhe nëse “ata” ekzistojnë dhe tregojnë histori, historitë e tyre nuk do të jenë tonat. Ekziston vetëm një zë i njeriut në kozmos. Dhe nëse e prishim projektin tonë të qytetërimit, Universi do të heshtë përsëri.
Një thirrje zgjimi planetare
Pranimi i vetmisë sonë kozmike dhe i rrallësisë së planetit tonë është një zile zgjimi, që bie për të zgjuar një ndërgjegje të re kolektive. Besoj se është miti i ri unifikues i brezit tonë, me fuqinë për të shkuar përtej ndarjeve fisnore dhe fanatizmit, për të na çuar në një epokë të re të lulëzimit njerëzor. Por që kjo të ndodhë, ne duhet të ndryshojmë mënyrën se si lidhemi me jetën dhe me planetin që na lejon të ekzistojmë. Ne nuk jemi mbi natyrën dhe nuk e zotërojmë atë. Ne jemi pjesë e saj dhe varemi prej saj për ekzistencën tonë.
Jeta është e rrallë. Ne jemi të rrallë. Ky planet është i rrallë. Ruajeni si thesar jetën dhe planetin, adhurojeni atë, mësoni nga kulturat indigjene dhe lidhja e tyre e shenjtë me tokën. Ky është imperativi moral i kohës sonë, çfarë u detyrohemi brezave të ardhshëm dhe jeta me të cilën ndajmë këtë planet.
