Nga Jeannie Kidera
Në 1862, Abraham Lincoln u takua me Harriet Beecher Stoëe, autorin e librin “Kabina e Xha Tomit”, një roman që përshkruan tmerret e skllavërisë. Ai supozohet se e përshëndeti me fjalët: “Pra, ti qënke gruaja trupvogël që shkroi librin që e nisi këtë luftë të madhe”, një njohje e rolit të romanit që motivoi akoma më shumë lëvizjen për shfuqizimin e skllavërisë dhe që ndihmoi në nisjen e Luftës Civile.
Romane si “Kabina e Xha Tomit” janë vlerësuar prej kohësh si fillimi i ndryshimeve shoqërore në shkallë të gjerë. Por një meritë e tillë sugjeron se leximi i librave artistikë mund t’i ndryshojë njerëzit në një nivel individual. Dhe një rrugë e mundshme për këtë ndryshim është aftësia për të kultivuar ndjeshmërinë tek lexuesit.
Kapaciteti për ndjeshmëri – pra për të identifikuar fillimisht dhe më pas kuptuar dhe ndarë ndjenjat e dikujt tjetër – cilësohet sot si një virtyt. Megjithatë nga pikëpamja filozofike, ekziston një problem i njohurive që e bën të vështirë qenit natyrshëm empatikë.
Pse? Siç tha poeti Xhon Kits “Asgjë nuk bëhet e vërtetë derisa të përjetohet”. Po si mundet këndvështrimi dhe emocionet e dikujt tjetër të bëhen mjaftueshëm reale që ne të zhvillojmë ndjeshmëri? Një përgjigje mund të na e japë leximi i librave artistikë. Studimet sugjerojnë se libra të tillë mund të jenë mjete efektive për ndërtimin e empatisë tek vetja, duke na ofruar njohuri të dorës së parë të përvojës së dikujt tjetër.
Leximi i librave artistikë ju vendosur në vendin e dikujt
Studimet, veçanërisht puna e Natali M.Filips, tregojnë se kur lexoni libra artistikë, aktivizohet jo vetëm lobi temporal (qendra e përpunimit të gjuhës së trurit), por rritet gjithashtu fluksi i gjakut në tru. Ai përshpejton korteksin motorik (pjesa e përfshirë në lëvizjen fizike) dhe zonat e trurit të lidhura me përvojat shqisore (si ajo e nuhatjes).
Pra leximi i librave artistikë ju ndriçon trurin në mënyra që imitojnë aktivitetet nervore të përvojës për të cilën po lexoni. Për shembull, nëse po lexoni një pasazh të shkruar mirë mbi një personazh letrar që ecën nëpër shkretëtirë, truri juaj reagon sikur jeni ju vetë duke shëtitur atje.
Po ashtu, nëse po lexoni një fragment për një personazh që pi limonadë, aktivizohet pjesa e trurit tuaj kur shijoni diçka të thartë. Madje mund të nisni ta lëngëzoni. Kur lexoni libra artistikë, mund të përjetoni në një farë mase përvojat e të tjerëve, duke ju afruar neurologjikisht një hap më afër një kuptimi të nevojshëm për ndjeshmërinë ndaj tjetrit.
Leximi i librave të tillë ju bën ndihmues ndaj të tjerëve
Leximi i librave artistikë mund të nxjerrë në pah anën tuaj më të mirë. Një pjesë e vogël e studimeve, kanë zbuluar se pjesëmarrësit që raportuan se ishin “transportuar” dikur tjetër me imagjinatë nga një histori e trilluar, treguan jo vetëm një ndjeshmëri të shtuar, por edhe sjellje të dobishme.
Për shembull, një studim zbuloi se njerëzit që tërhiqeshin nga një përrallë kishin më shumë gjasa të merrnin stilolapsa që një studiuesi i kishte lënë “rastësisht”. Një studim tjetër zbuloi se ata kishin më shumë gjasa të kërkonin informacion shtesë rreth një akti bamirësie. Krahasimisht, pjesëmarrësve që iu dha të lexonin letërsi jo artistike, por raportuan se nuk ishin shumë të angazhuar – demonstruan më pak sjellje të tilla.
Por a nuk mund të nënkuptojë kjo se njerëzit e dobishëm pëlqejnë të lexojnë libra triller?
Për të përjashtuar këtë mundësi, një studim tjetër shqyrtoi ekspozimin gjatë gjithë jetës ndaj trillimeve kundrejt përvojës së menjëhershme të transportimit nga një histori.
Ai zbuloi se përvoja e menjëhershme kishte një lidhje pozitive me “ndjeshmërinë afektive” – domethënë aftësinë për të ndarë ndjenjat dhe emocionet e tjetrit. Ai gjithashtu përforcoi gjetjet se ndjeshmëria afektive parashikon në mënyrë specifike sjelljen ndihmëse të menjëhershme.
Megjithatë, ndërsa ekspozimi gjatë gjithë jetës ndaj trillimeve lidhej pozitivisht me ndjeshmërinë njohëse – aftësinë për të kuptuar botën nga këndvështrimi i një personi tjetër dhe për të nxjerrë përfundimet e besimeve dhe qëllimeve të tyre – nuk ishte domosdoshmërisht e lidhur me sjelljen e dobishme.
Me fjalë të tjera, leximi i librave triller duket se përputhet me tendencat ndihmëse në këtë moment. Kur lexoni libra të kësaj gjinie, ju mund të përjetoni në një farë mase përvojat e të tjerëve, duke ju afruar neurologjikisht një hap më afër një kuptimi të nevojshëm mbi empatinë.
Mësoni të lexoni ambientin përreth
Për të kultivuar realisht ndjeshmërinë, duhet të jeni më të vetëdijshëm për ambientin përreth dhe të lidheni me ata që ju rrethojnë. Dhe leximi i librave triller shoqërohet pikërisht me një aftësi të tillë. Një studim krahasoi rezultatet e lexuesve në vlerësimin klasik “Leximi i mendjes në sy” (MIE).
Ky test vlerëson aftësinë e dikujt për të përcaktuar emocionet e dikujt tjetër bazuar vetëm nga shprehja e fytyrës. Ai konsiderohet gjithashtu si një matje e teorisë së mendjes së një personi, pra i aftësisë për të vlerësuar gjendjen mendore, qëllimet dhe besimet e të tjerëve.
Rezultatet treguan se lexuesit e letërsisë artistike shënuan rezultate më të larta se të tjerët. Studiuesit supozuan se leximi i librave artistikë ju lejon të praktikoni marrjen e perspektivës së dikujt tjetër dhe e përmirëson ndërgjegjësimin tuaj shoqëror. Madje edhe jashtë testit MIE, studimet sugjerojnë se leximi i librave artistikë e përmirëson teorinë e mendjes dhe inteligjencën emocionale.
Përkthimi i këtyre studimeve sugjeron se leximi i librave triller mund t’i ndihmojë njerëzit të bëhen më të vëmendshëm, të dhembshur dhe më të përgjegjshëm emocionalisht. Për shembull, ata do ta kenë më të lehtë të vënë re kur një mik apo njeri i afërm është i mërzitur, duke i dhënë mundësinë të veprojnë në përputhje me rrethanat në vend se ta përkeqësojnë situatën.
Morali i historisë
Mësimi fillestar është i thjeshtë: Nëse doni të krijoni ndjeshmëri në jetën dhe marrëdhëniet tuaja, provoni të lexoni më shumë dhe më shpesh libra triller, veçanërisht ato rreth njerëzve, përvojat e të cilëve janë të ndryshme nga tuajat. Ndërsa ju nuk mund të ndani drejtpërdrejt përvojën e dikujt tjetër, ju keni mundësi siç tha dikur shkrimtari post-modern Samuel Beckett, “të dështoni më mirë”, në qëllimin e të kuptuarit të përvojave të tyre.
Sepse krijimi i një zakoni të tillë mund të rrisë ndjeshmërinë dhe inteligjencën tuaj emocionale. Dhe kjo është një mënyrë pa dhimbje – madje edhe e këndshme – për t’u bërë më pak si Voldemorts dhe Killmongers të botës dhe më shumë si Harry Potters dhe Black Panthers. / “Big Think”
