Rivalët e TikTok janë nervozë. Qeveritë janë të dyshimta. Një miliard përdorues janë ngulur në ekranet e celularëve, shkruan The Economist.
Macja ngre kokën për të parë se çfarë ka në banak, më pas kërcen, ngjitet për të parë më nga afër dhe pasi vëren një copë flete metalike, hidhet përpjetë sikur të ishte goditur nga rryma elektrike.
Ky klip prej gjashtë sekondash, që është klikuar më shumë se 40 milionë herë, është një ndër videot “më të nxehta” në TikTok për momentin.
Videot e maceve janë mjaft popullore në këtë platformë. Por këto dhe qindra miliona klipe të tjera të shkurtra në TikTok, po shkaktojnë netë pa gjumë në Silicon Valley dhe në kryeqytetet perëndimore. Aplikacioni po rritet me një ritëm që ka habitur konkurrentët dhe rregullatorët.
Në vetëm pesë vjet, ai ka depërtuar në nivelin më të lartë të mediave sociale globale, një klub që zyrtarët amerikanë e konsideronin aq të mbyllur ndaj konkurrencës, saqë nisën një ligj antitrust kundër anëtarit të tij kryesor, Facebook.
Ndërsa TikTok po tërheq përdoruesit dhe paratë e reklamave, rivalët e tij më të mëdhenj po rimodelojnë aplikacionet e tyre për të imituar këtë platformë të re. Ndryshimet mund të mos mbarojnë këtu: lëvizja e TikTok në tregtinë elektronike mund të trazojë një industri tjetër.
Qeveritë e shohin me nervozizëm TikTok për arsye të ndryshme. Si aplikacioni i parë kinez që u bë popullor në Perëndim, TikTok është një burim krenarie në Pekin.
Por pronësia kineze e aplikacionit i bën politikanët gjetiu që të shqetësohen për vëmendjen e qytetarëve të tyre. Të dhënat e përdoruesve mund të përfundojnë në duar të gabuara, ata kanë frikë se në platformë mund të ndërhyjnë propagandistët kinezë. TikTok tashmë është ndaluar në Indi, dikur tregu i tij më i madh. Vende të tjera, përfshirë Amerikën, po shqyrtojnë lëvizjen e tyre të radhës.
Vetëm dhjetë vite më parë, Zhang Yiming, sipërmarrës kinez, një vit më i madh se Mark Zuckerberg, themeloi një firmë softuerësh të quajtur ByteDance.
Ndër krijimet e saj të para ishin Neihan Duanzi, platformë për argëtim, dhe Toutiao, faqe lajmesh. Aplikacionet përdorën Inteligjencën Artificiale për të mësuar se çfarë lloj historish pëlqejnë përdoruesit. Të dy u bënë popullorë; sot Toutiao është faqja online më e madhe e lajmeve në Kinë, me 360 milionë përdorues.
Zoti Zhang mendoi se çfarë tjetër mund të bënte algoritmi i tij. Në vitin 2016, ByteDance publikoi Douyin (Shaking Sound), një aplikacion për regjistrimin dhe ndarjen e videove me sinkronizim buzësh. Douyin u modelua në Musical.ly, një tjetër aplikacion për sinkronizimin e buzëve, i popullarizuar nga të rinjtë amerikanë, por i përmirësuar nga motori i Inteligjencës Artificiale të ByteDance.
Një vit më pas, ByteDance lëshoi një aplikacion binjak jashtë Kinës, me një ndërfaqe dhe algoritëm identik, por me përmbajtje të veçantë. Ai përdorte logon e Douyin-it, por kishte një emër më të goditur: TikTok.
Në fillim, TikTok nuk tërhoqi shumë vëmendje jashtë Azisë. Por në vitin 2017, ByteDance bleu Musical.ly dhe së shpejti i transferoi 100 milionë përdoruesit e tij në TikTok.
Që atëherë, TikTok është rritur më shumë se çdo aplikacion tjetër. Në shtator, kur ishte pak më shumë se katër vjeç, ai arriti në 1 miliard përdorues, moment historik që Facebook, YouTube dhe Instagram, e arritën në tetë vjet, megjithëse në një kohë kur më pak njerëz ishin online.
TikTok ka qenë aplikacioni celular më i shkarkuar në botë që nga fillimi i vitit 2020. Dhe ndërsa audiencat e reja janë të vakëta ndaj Facebook, TikTok i ka tërhequr tej mase. Rreth 44% e përdoruesve të tij amerikanë, janë nën moshën 25 vjeç, beson eMarketer, kompani të dhënash, krahasuar me 16% në Facebook.
TikTok e bën të lehtë krijimin e videove. Ai ka arritur në fushën e redaktimit të videove atë që Instagram arriti në redaktimin e fotove një dekadë më parë, duke i lejuar amatorët të kthejnë regjistrimet e tyre, në video me pamje të shkëlqyer. Për më tepër, algoritmi i zbulimit të Inteligjencës Artificiale, varet nga perspektiva e suksesit viral të krijuesve të panjohur, të cilët kanë vështirësi në aplikacione si Facebook.
Ndërsa llogaritë më të mëdha personale në Facebook janë ato të atletëve, këngëtarëve ose personazheve të tjerë të famshëm, TikTok-erat më të mirë janë të famshëm vetëm si TikToker-a. Khaby Lame, komik senegalez, kryeson grupin me 146 milionë ndjekës. Yjet më të njohur paguhen mirë nga kompania për të qëndruar në platformë.
TikTok është gjithashtu i lehtë për t’u parë. Ndërsa shumica e aplikacioneve të mediave sociale rekomandojnë përmbajtje nga rrjeti i miqve të përdoruesit, TikTok nuk kërkon asnjë rrjet, asnjë kërkim: algoritmi i tij nxjerr video nga arkivat e gjera dhe mëson se çfarë i pëlqen shikuesit.
Formati është jashtëzakonisht tërheqës. Në Amerikë, përdoruesit e TikTok shpenzojnë mesatarisht 46 minuta në ditë në aplikacion, paksa më tepër se sa shpenzojnë në YouTube dhe 16 minuta më shumë se sa në Facebook ose Instagram.
TikTok po fiton shpejt para nga kjo vëmendje. Të ardhurat e tij ishin rreth 4 miliardë dollarë vitin e kaluar dhe duhet të arrijnë në 12 miliardë dollarë këtë vit dhe 23 miliardë dollarë në vitin 2024, pothuajse të gjitha nga reklamat, parashikon eMarketer (shih grafikun).
Kjo është më shumë se platformat Twitter, Snapchat, Pinterest dhe aplikacione të tjera të mediave sociale dhe e vendosin TikTok në të njëjtin nivel me YouTube.
TikTok mund të bëhet edhe më i madh, duke gjykuar nga binjaku i tij kinez, Douyin. Përdoruesi mesatar shpenzon 100 minuta në ditë në Douyin, që përbën më shumë se 12% të kohës totale të shpenzuar në internet në Kinë, sipas firmës Bernstein.
Douyin tregon gjithashtu se si TikTok mund të shkojë përtej reklamimit. Aplikacioni është një forcë e madhe në tregtinë elektronike, në shekullin XXI. Megjithëse krijimi i parë i tillë i TikTok, i quajtur TikTok Shop, i cili u lançua në nëntor në Britani dhe Indonezi, ka dështuar, platforma nuk ka gjasa të heqë dorë.
Konkurrentët e TikTok janë të shqetësuar. Në prill, Zuckerberg njoftoi se burimi i lajmeve i Facebook, i cili për më shumë se 16 vjet u ka shfaqur përdoruesve kryesisht postime nga miqtë e tyre, do të shndërrohej në një “motor zbulimi”, duke përdorur Inteligjencën Artificiale për të ofruar përmbajtje nga i gjithë interneti – njëlloj si TikTok.
Zuckerberg e përmendi TikTok pesë herë në një deklaratë fitimesh në shkurt. Meta, kompania mëmë e Facebook dhe Instagram, ka zhvilluar një format videosh të shkurtra të quajtur Reels, të cilin e ka përfshirë në të dyja këto aplikacione.
Imitime të tilla janë kudo: Snapchat Spotlight, YouTube Shorts, Pinterest Watch dhe madje edhe Fast Laughs nga Netflix. Disa prej tyre po ia dalin mbanë. Reels përbën më shumë se 20% të kohës së kaluar në Instagram. YouTube Shorts ka 1.5 miliardë përdorues mujorë, që është ndoshta më shumë se vetë TikTok.
Por edhe TikTok, nga ana tjetër, po merr disa nga idetë e rivalëve. Ai ka rritur gjatësinë maksimale të videove në dhjetë minuta, duke depërtuar në tregun e YouTube.
Ka lançuar klipe përgjatë linjave të Snapchat. Po provon një model abonimi, të ngjashëm me Twitch, platformën e videove live të Amazon, ku fansat paguajnë për të hyrë në kanalin e një krijuesi. Dhe kohët e fundit, nisi t’u paguajë disa krijuesve një pjesë të të ardhurave nga reklamat, siç ka bërë prej kohësh YouTube.
Të gjitha këto veprime janë të shëndetshme në një treg që prej kohësh ka qenë jo konkurrues. Në vitin 2020, Komisioni Federal i Tregtisë i Amerikës nisi një çështje antitrust kundër kompanisë Meta.
Ndërsa TikTok po merr përdoruesit dhe reklamuesit e Meta-s, vlera e tregut e të cilit është përgjysmuar këtë vit, ka më pak arsye për t’u shqetësuar për mungesën e konkurrencës.
Por…
Tani, rregullatorët kanë filluar të shqetësohen për TikTok për një arsye tjetër: sigurinë kombëtare. ByteDance, pronari i TikTok, ka lidhje në Ishujt Kajman dhe ka investitorë nga e gjithë bota, duke përfshirë General Atlantic të Amerikës dhe SoftBank të Japonisë.
Bill Ford, shefi i General Atlantic dhe anëtar i bordit të ByteDance, e ka karakterizuar ByteDance si “një kompani globale interneti me trashëgimi kineze, dhe jo thjesht një kompani kineze interneti”.
Por selia e firmës është në Pekin. Ashtu si kompanitë e tjera të mëdha kineze, ajo është subjekt i ndikimit – zyrtar dhe jozyrtar – të Partisë Komuniste Kineze.
Në vitin 2018, ByteDance u detyrua të mbyllte aplikacionin e tij Neihan Duanzi, i cili dikur kishte më shumë se 200 milionë përdorues, pasi rregullatori kinez i medias pretendoi se përmbajtja e tij “e papërshtatshme” kishte “shkaktuar pakënaqësi të madhe midis përdoruesve të internetit”.
Zoti Zhang, themeluesi i ByteDance, kërkoi falje publike: “Produkti ka humbur rrugën, duke postuar përmbajtje që bie ndesh me vlerat thelbësore socialiste. Është e gjitha përgjegjësia ime. E pranoj dënimin pasi nuk arrita të drejtoja opinionin publik në mënyrën e duhur”.
Çfarë do të dëshironte qeveria e Kinës në lidhje me TikTok? Dy gjëra, sipas kritikëve. Së pari, do të dëshironte të kishte të dhënat e miliarda përdoruesve të aplikacionit.
Sidoqoftë, nuk ka asnjë provë se TikTok po grumbullon informacion të panevojshëm. Universiteti i Torontos vitin e kaluar nuk gjeti asnjë shenjë që tregonte se TikTok ose Douyin kishin grumbulluar pa leje, kontakte, foto, audio, video ose të dhëna vendndodhjeje. Ai zbuloi se Douyin kishte veçori që mund të konsiderohen të dyshimta jashtë Kinës, të tilla si “ngarkimi dinamik i kodit”. Por TikTok nuk e bën këtë.
Megjithatë, ashtu si shumica e aplikacioneve sociale, TikTok mbledh informacione rreth telefonave të klientëve, modeleve të përdorimit dhe vendndodhjeve, dhe përdor shërbimet e gjurmimit të palëve të treta. Sipas ligjit kinez, qeveria mund të kërkojë pak a shumë çdo të dhënë nga firmat kineze, duke përfshirë të dhënat e mbajtura jashtë vendit.
Për këtë arsye, Komiteti për Investimet e Huaja në Shtetet e Bashkuara (CFIUS), një panel i udhëhequr nga Thesari i Shtetit, i cili shqyrton marrëveshjet për rreziqet e sigurisë kombëtare, urdhëroi anulimin e blerjes nga një kompani kineze të Grindr, aplikacion takimesh që midis të tjerash, regjistron orientimin seksual dhe statusin HIV të përdoruesve.
TikTok dhe qeveria kineze
TikTok thotë se qeveria kineze nuk ka kërkuar asnjëherë të dhëna të përdoruesve. Aplikacioni ka më pak potencial shantazhi sesa Grindr. Megjithatë, James Lewis nga Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, një institut amerikan, thekson se bazat e të dhënave biografike të agjencive të inteligjencës, ndërhyjnë në mënyrë rutinë në mediat sociale.
Programi i madh i mbikëqyrjes vendase i Kinës, regjistron imazhet e fytyrës dhe të dhënat vokale. Regjistrimi i të dhënave të tilla dhe përshtatja e tyre me individët, do të ishin më të lehta nëse informacioni do të vinte drejtpërdrejt nga TikTok. Dhe nëse ambiciet e TikTok për të zgjeruar biznesin e vet do të realizohen, firma do të dijë jo vetëm se si duken dhe çfarë zëri kanë përdoruesit e saj, por edhe se çfarë blejnë dhe ku jetojnë.
Në vitin 2020, India ndaloi TikTok dhe dhjetëra aplikacione të tjera kineze. Megjithëse ndalimi u provokua nga një përleshje kufitare, India pretendoi se aplikacionet po “vjedhin dhe po transmetojnë në mënyrë të fshehtë” informacionin e përdoruesve indianë.
Dy muaj më vonë, Donald Trump, asokohe president i Amerikës, lëshoi një urdhër ekzekutiv që kërkonte që TikTok t’i shitej një kompanie amerikane brenda 45 ditëve, ose përndryshe do të përballej me një ndalim, duke përmendur si arsye “sasinë e madhe të informacionit që po mblidhte kompania, duke e lejuar Kinën të gjurmojë vendndodhjet e punonjësve dhe kontraktorëve federalë, për të krijuar dosje të informacionit personal për shantazh dhe për të kryer spiunazh të korporatave”. (ByteDance e kundërshtoi me sukses urdhrin në gjykatë, ndërsa pasardhësi i zotit Trump, Joe Biden, e revokoi atë.)
TikTok është përpjekur t’i qetësojë këto frika, duke i mbajtur të dhënat e përdoruesve të huaj, jashtë Kinës. Në vetvete, kjo nuk ka shumë rëndësi: një raport nga BuzzFeed muajin e kaluar zbuloi se stafi me seli në Kinë kishte qasje në të dhënat e përdoruesve amerikanë deri në janar. “Gjithçka kontrollohet në Kinë”, tha një anëtar i Departamentit të Sigurisë në TikTok.
Më 17 qershor, TikTok njoftoi se trafiku i përdoruesve amerikanë do të qarkullonte përmes serverëve në Oracle, firmë amerikane e cila ka një kontratë të ngjashme me kompaninë tjetër teknologjike Zoom.
Stafi në Kinë do të jetë në gjendje të aksesojë të dhënat e përdoruesve amerikanë vetëm nëpërmjet protokolleve të mbikëqyrur nga një ekip sigurie me seli në Amerikë. Hollësitë po diskutohen me autoritetet amerikane. Nëse ata e miratojnë planin, ai mund të përsëritet edhe diku tjetër.
Por ekziston një frikë e dytë, edhe më e madhe për sigurinë, e cila nuk ka të bëjë me pyetjen se çfarë mëson TikTok për përdoruesit e tij, por se çfarë të dhënash nxjerr prej këtyre informacioneve. Aplikacioni paraqitet si një platformë argëtimi. Por me rritjen e popullaritetit të tij, është rritur edhe gjerësia e prodhimit.
Rreth një e treta e TikTok-erave e trajtojnë atë si një burim lajmi, sipas Institutit Reuters në Universitetin e Oksfordit. Në vendet me media të dobët, përqindja është më e lartë: në Indonezi, Malajzi, Filipine dhe Tajlandë, rreth gjysma e përdorin aplikacionin për lajme.
Të rinjtë, TikTok-erat më të zjarrtë, kanë më shumë gjasa se të tjerët që të marrin lajme prej tij. Ndërkohë, mediat kryesore, e përdorin TikTok për të promovuar përmbajtjen e tyre (The Economist lançoi një kanal TikTok këtë javë).
Roli në rritje i TikTok si një platformë lajmesh, ka ngjallur frikën se, sipas fjalëve të senatorit amerikan Ted Cruz, ai është “një kalë trojan që Partia Komuniste Kineze mund të përdorë për të ndikuar në atë çka amerikanët shohin, dëgjojnë dhe si rrjedhim, mendojnë”. Qeveria e Kinës dihet se i manipulon mediat sociale në atdhe.
Më 3 qershor, në prag të përvjetorit të masakrës së Sheshit Tiananmen, Li Jiaqi, një personalitet online i njohur si Mbreti i Buzëkuqeve, u hoq nga Weibo, një faqe e mediave sociale, pasi tregoi një tortë që i përngjante një tanku. Kërkimet për Xi Jinping, presidentin e Kinës, në platformën Douyin, binjaku kinez i TikTok, nuk japin asnjë rezultat veç propagandës së butë.
I njëjti kërkim në TikTok, jep rezultate më “normale”. Megjithatë, moderimi i TikTok ndonjëherë ka shfaqur karakteristika kineze. Për shembull, udhëzimet e brendshme të TikTok, të zbuluara nga Guardian në vitin 2019, ndalonin referencat për Tienanmen-in, Tibetin dhe Tajvanin, së bashku me “temat shumë polemike” nga vende të tjera, përfshirë Irlandën e Veriut.
Ato rregulla janë liberalizuar që atëherë dhe TikTok thotë se moderimi i përmbajtjes është drejtuar nga jashtë Kinës për dy vjet. Por algoritmi i rekomandimeve, që është “salca sekrete” e TikTok, vazhdon të përditësohet nga ByteDance me seli në Kinë.
Nana Li nga Shoqata Aziatike e Qeverisjes së Korporatave, nuk mendon se qeveria kineze po drejton TikTok. “Duke pasur parasysh popullaritetin e TikTok jashtë Kinës, nuk mendoj se ata do ta rrezikojnë atë. Do të kishte kosto reputacioni për të gjitha kompanitë kineze jashtë shtetit. Dhe për çfarë?”
Megjithatë, kjo platformë që po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme si burim argëtimi dhe informimi, në thelb, drejtohet nga Kina.
Shumica e vendeve kanë rregulla që kufizojnë pronësinë e huaj të kompanive, vëren Rasmus Nielsen nga Instituti Reuters. Procesi i bashkimit të mediave në përgjithësi, i nënshtrohet më shumë shqyrtimit se sa marrëveshjet e tjera, pasi përqendrimi i pronësisë shoqërohet me pasoja që shkojnë përtej fuqisë së çmimeve, thekson ai.
Nga ana tjetër, platformat e mediave sociale përballen me pak ligje rregullatore në shumicën e demokracive. Muajin e kaluar, Brendan Carr, anëtar i Komisionit Federal të Komunikimeve në Amerikë (FCC) i emëruar nga zoti Trump, u bëri thirrje kompanive Apple dhe Google që të hiqnin TikTok nga dyqanet e tyre të aplikacioneve. Por FCC nuk mund t’i detyrojë ato ta bëjnë një gjë të tillë.
Dhe ndërsa rregullatorët e kanë të lehtë të monitorojnë prodhimin e gazetave ose stacioneve televizive, është e vështirë të dihet se çfarë shohin njerëzit në burimet e tyre të personalizuara sociale.
Sputnik dhe Russia Today, kanalet e lajmeve që kanë lidhje me Kremlinin, u ndaluan në shumë vende perëndimore për shkak të asaj që Bashkimi Europian e quajti “manipulim sistematik të informacionit dhe keqinformim” në lidhje me luftën në Ukrainë.
Do të ishte më e vështirë të dihej nëse përdoruesit e TikTok u nënshtrohen “fushatave keqinformuese që janë në përfitim të Partisë Komuniste Kineze”, siç pretendonte urdhri ekzekutiv i Trump. TikTok premton se si pjesë e marrëveshjes së tij me Oracle, do të lejojë verifikimin e algoritmit nga palët e treta.
A do t’i kënaqë ky veprim kritikët e tij? ByteDance është i etur për të ngritur biznesin e tij ndërkombëtar në një bazë më të sigurt. Edhe pse TikTok është rritur në popullaritet, pasiguria jashtë vendit dhe goditja ndaj firmave të teknologjisë në vend, kanë dëmtuar ndoshta edhe kompaninë mëmë.
Kontrolli policor i Kinës për përmbajtjen online, po bëhet më i rreptë, duke kërcënuar transmetimin e drejtpërdrejtë dhe tregtinë, dhe reklamat e lidhura me të. Tiger Global, kompani amerikane e menaxhimit të investimeve, ka ulur vlerësimin e saj të ByteDance, me rreth një të tretën që nga fillimi i këtij viti, në 300 miliardë dollarë, sipas Wall Street Journal. Vitin e kaluar, u diskutua për një ofertë publike fillestare. Kjo tani duket se nuk është më një mundësi.
Zoti Zhang, themeluesi i ByteDance, doli në pension si shefi ekzekutiv dhe kryetari i firmës vitin e kaluar, ndërsa fushata e qeverisë kundër manjatëve të teknologjisë u forcua. (Ai ende zotëron një aksion të madh në kompani dhe thuhet se ruan shumicën e të drejtave të votës.)
Disa në TikTok e krahasojnë gjendjen e tij të vështirë me situatën e kompanive japoneze në Perëndim në vitet 1980. Por pozicioni është më i ndërlikuar se kaq.
Vitin e kaluar, zoti Biden nënshkroi një urdhër ekzekutiv, duke përcaktuar kriteret me të cilat qeveria do të vlerësonte rrezikun e paraqitur nga aplikacionet e lidhura me kundërshtarët e huaj, përfshirë Kinën. Thuhet se është duke punuar në përpilimin e rregulloreve të reja për programet e huaja, duke u përqendruar në keqpërdorimin e të dhënave.
CFIUS, paneli që anuloi marrëveshjen Grindr, po shqyrton gjithashtu TikTok dhe po përballet me presion në rritje për të dorëzuar raportin (më 24 qershor, gjashtë senatorë republikanë i dërguan një letër Departamentit të Thesarit).
Paneli mund të urdhërojë zhbërjen e marrëveshjes pesëvjeçare të Musical.ly – një perspektivë tejet e ndërlikuar – ose edhe të rikthehet në planin e zotit Trump për të detyruar ByteDance të shesë biznesin amerikan të TikTok.
Duke pasur parasysh popullaritetin e TikTok, CFIUS mund ta ketë më të lehtë të pranojë disa kombinime të koordinimit me Oracle dhe shqyrtimin e algoritmit të aplikacionit nga jashtë.
Megjithatë, Kina mund të mos pajtohet me këto kushte. Në vitin 2020, ndërsa zoti Trump kërkoi që biznesi amerikan i TikTok të shitej, Kina miratoi një ligj që klasifikonte algoritmin e rekomandimit të TikTok si teknologji të ndjeshme, një veprim që mund të parandalonte shitjen tek një kompani e huaj.
Ligji mund të ndalojë gjithashtu ByteDance që të lejojë rregullatorët amerikanë të shqyrtojnë kodin e saj më nga afër, dyshon Adam Segal nga Këshilli për Marrëdhëniet me Jashtë.
Kina mund të parapëlqejë ta heqë TikTok në vend që ta dorëzojë atë. Amerika, nga ana e saj, mund të përballet me një zgjedhje: ose të mbesë pa aplikacionin “më të nxehtë” në botë, ose të shpërfillë rreziqet e tij. “Në një pikë të caktuar”, thotë zoti Segal, “dikush duhet të lëshojë pe”./Monitor
