Ismail Kadare, romanet e saj të zbulimit të botës shtypjen në Shqipëri, vdes në vitet 88-vjeçare.
Ismail Kadare, romancieri i poetit shqiptar që futi shitësin e vogël ballkanik në hartën e letërsisë së botës, ka vdekur në Tiranë në fillim-88 vjet.
Vdekja u konfirmua nga kreu i shtëpisë së tij botuese Onufri, Bujar Hudhri, i cili tha se ai ishte arrestuar kardiak dhe vdiq në spitalin ku u dërgua në Tiranë.
Në veprat e tij letrare më shumë se gjysmë shekulli, Kadare shkroi dhjetëra libra, koleksione poemash dhe tregime të shkurtra.
Ai u bë i treguar me romanin e tij të parë në 1970, “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”, i cili u përkthye fillimisht në Frëngjisht dhe kritikët e quajtëve ‘kryevepër’.
Kadare ka qenë disa herë i nominuar për çmimin Nobel por pa arritur ta marrë atë, duke konkuruar me emra të letërsisë si Gabriel García Márquez e Philip Roth.
New York Times shkruan se Kadare është krahasuar shpesh me Kafka, Kundera e Orwell. Në tre dekadat e para të gjithëve të tij ai jetoi e shkroi në Shqipëri, kur vendi ishte nën diktaturën e ashpër të liderit komunist Enver Hoxha.
Për t’u përdorur në vend me rreth 6.000 disidentë të politikave të ekzekutuara dhe 160 000 të dërguar në kampe përqendrimi, Kadare duhet të kujdeset në të madhe në shkrimet e tij.
Ai shërbeu për 12 në kuvendin e Shqipërisë dhe ishte anëtar i sindikatës së shkrimtarëve. Romani i tij “Dimri i Madh” duket si një nga portretizimet më të favorshme të diktatorit të Hoxhës dhe më vonë Kadare ka thënë se është shkroi që të zbutur atë që është më mirë.
Ndërsa në romane të tjera si “Pallati i Ëndrrave” (1981), shkrimtari në mënyrë subversive sulmon diktaturën me anë të alegorise, satirës, legjendës së mitologjisë.
Kadare “është një interpretues i madh i psikologjisë dhe fizionomisë së shtypjes së shtetit”, shkruan Richard Eder në rrjetin The New York Times në 2002.
Pas studimeve në universitetin e Tiranës, Kadare fitoi një bursë për në universitetin Gorky në Moskë, të cilin më vonë ka pranuar si “një qendër dogmë në shkollën e realizimit socialist”. Romani i tij Gjenerali i Ushtrisë së vdekur e bëri atë të njohur në botën dhe në vitin 1965, ndaluan tregimin e tij të dytë “Përbindeshi”, duke kaluar në një publikim.
Fama e papritur e Kadare tërhoqi nuk e diktatorit për të zbutur për fajin Kadare thotë se shkroi “Dimrin e madh” në 1977), ku lavdërohej ndarja e ‘guximshme e Hoxhës me Bashkimin Sovjetik në 1961.
Kadare thotë se kishte tre mundësi zgjedhjeje: “Të mon besimet e tij, që do të thotë vdekje, heshtje totale, apo t’i bën një homazh të qëndrojë në formë për të qëndruar të qetë”.
Për të akuzuarit e tij nga manipulimi në rast vdekjeje, Kadare ka thënë se ka hapur fshehurazi jashtë Shqipërisë, duke iu drejtuar nga ai publikues francez Claude Durand, i cili ka udhëtuar në Tiranë.
Duke shkruar për të në 1997 në artikujt e New York Review of Books, historiani i Oxford, Noel Malcolm, vlerëson intensitetin e atmosferës së Kadaresë, por kritikon refuzimin e kritikave.
Malcolm paralajmëronte Kadare se “autori proteston shumë dhe redaktimi i vëllimeve të tij vetëpromovuese, mund të dëmtojnë reputacionin e tij me kritikët”. Ai shtonte se punimet më të mira të Kadare ishin shkruar “në një tjetër kontekst, më njerëz e më mirë nga çdo tip arti ideologjik”.
Ndërsa në një përgjigje të vrazhdës Kadare akuzonte Malcolm për ‘arrogancë kulturore’ ndaj autorit të një vendi të vogël.
“Të flasësh kështu me një shkrimtar të vendit të vogël mentaliteti kolonialist”, ishte përgjigjur Kadare në ‘New York Review of Books’.
Pas shteteve të komunizmit Kadare vijoi të shkruante për komunist, duke i mbrojtur shqiptarët që jeton në Evropën e shekullit të 21, si të ndjekin nga makthet e gjakmarrjes, legjendat e mitologjisë.
Opinionisti Charles McGrath shkruan në ‘The Times’ në 2010 se Kadare nuk shkruan dot “asgjë që të jetë interesante.”/New York Times
