Ndërsa BE-ja mbetet partneri dhe investitori kryesor tregtar në rajon, Pekini kërkon të hedhë hapa të rëndësishëm për të zënë një pozicionim më të mirë të saj.
Kina është përpjekur ta portretizojë veten si një investitor strategjik, i cili nuk ndërhyn në çështjet e brendshme politike dhe është i gatshëm të mbyllë sytë ndaj disa aspekteve. Një fokus i hershëm në infrastrukturën e transportit është zgjeruar në industri, energji dhe komunikim/IT.
Iniciativa Belt and Road (BRI), shërben si korniza kryesore për zgjerimin e pranisë ekonomike të Kinës në rajon dhe i mundëson asaj të aksesojë rrugët kryesore tokësore dhe detare. (Shih edhe Chinese Influence in the Western Balkans and Its Impact on the Region’s European Union Integration Process).
Investimi kinez në Shqipëri, është fokusuar në energji dhe transport. Në vitin 2016, firma kineze Geo-Jade Petroleum bleu amerikano-kanadezen Bankers Petroleum për 575 milionë dollarë dhe rrjedhimisht koncesionin për fushën kryesore të nxjerrjes së naftës në Shqipëri.
Në vitin 2017, China Everbright siguroi koncesionin e Aeroportit Ndërkombëtar të Tiranës, duke sugjeruar një tendencë në zhvillim të depërtimit gradual ekonomik kinez në ekonominë shqiptare. (Shih edhe: China’s strategic interests in the Western Balkans)
Kjo blerje ishte hera e parë që një ndërmarrje kineze, kishte arritur një zotërim të plotë të një aeroporti kombëtar në rajonin e EQL-së dhe Kina ishte partneri i tretë më i madh në eksport i Shqipërisë.
Megjithatë, ndërsa numri i pasagjerëve ra për shkak të pandemisë së koronavirusit në vitin 2020, China Everbright shiti 100% të aksioneve të saj. Ishte dalja e parë e investimeve në infrastrukturë nga China Everbright në vendet e BRI dhe solli një kthim dyshifror të investimeve të kapitalit në fond.
Mund të argumentohet se dalja nga ky koncesion, vetëm katër vjet pas nënshkrimit të tij, bie gjithashtu në kundërshtim me mitin e natyrës strategjike afatgjatë të pranisë së Kinës në rajon.
Nënkryetari i Komisionit Parlamentar të Sigurisë Kombëtare, Ferdinand Xhaferaj, është i mendimit se lidhur me Shqipërinë, prezenca e Kinës është e padukshme. Xhaferaj nënvizon se politika e jashtme shqiptare duhet të ishte më e qartë me SHBA dhe BE për të vënë në dukje diferencën e saj me Serbinë, e cila është dhe përfituesja më e madhe nga Kina dhe Rusia.
“Vite më parë kishim debate për interesimin e saj për të futur në Shqipëri teknologjinë 5 G ku përsëri Shqipëria mbeti e qartë në orientimin e saj euroatlantik. Në këto 30 vite të tranzicionit unë mendoj që Shqipëria ka qenë vendi më i qartë në Ballkanin Perëndimor sa i takon orientimit euroatlantik. Me mbarimin e Luftës së Ftohtë që e diktonte botën të pozicionohej në dy kampe, ne vazhduam me një farë koncepti nëse mund ta perifrazojmë si “luftë e freskët” sa i takon rreshtimit tonë ta palëkundur në hapësirën euroatlantike. Nuk mund të thuhet e njëjta gjë për Serbinë. Nëse të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor janë të unifikuar në deklarimet e tyre për perspektivën euratlantike, Serbia ka ndjekur një politikë të jashtme më diverse.
Pra, është përpjekur të marrë përfitime si nga BE, ashtu dhe nga Kina dhe nga Rusia. Është i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor që ka marrë investime të ndjeshme nga Kina. Dhe në këtë koncept unë mendoj që politika e jashtme shqiptare duhet të ishte më aktive në raport me Bashkimin Europian dhe me SHBA për sa i takon. Mendoj që është një pabarazi relative sa i takon përfitimeve, nëse Serbia mundohet të bëjë një politikë diverse dhe të marrë përfitime dhe nga Rusia dhe nga Kina, Shqipëria nuk mund të trajtohet në mënyrë të barabartë nga BE njësoj si Serbia. Dhe këtu politika e jashtme shqiptare duhet të ishte më e qartë për ta vënë në dukje këtë diferencë”, deklaron Xhaferaj.
Ai thekson se politika e jashtme shqiptare në këto 30 vite, ka qenë e unifikuar sa i përket rreshtimit euroatlantik të saj.
“Nga të gjitha vendet me sa di unë kanë qenë dy tre vende të Evropës Qendrore, Çekia, Hungaria që kanë marrë njëfarë investimi ekonomik nga Kina, në Ballkanin Perëndimor është Serbia që qartazi ka përfituar në mënyrë të ndjeshme. Por për në Shqipëri e thashë dhe njëherë nuk shoh prezencë të ndjeshme të Kinës, bile mund të thuash që është fare e pandjeshme. Politika e jashtme shqiptare në këto 30 vite ka qenë e unifikuar dhe përdora metaforën e “luftës së freskët” sa i takon rreshtimit. Ne kemi qenë qartazi në rreshtimin e euroatlantik në dallim kjo nga Serbia që ka pasur një politikë të jashtëm tredimensionale, është përpjekur të përfitojë nga perëndimi, nga Rusia dhe nga Kina”, deklaroi Ferdinand Xhaferaj.
Esmeralda Topi, Redaktore tek “Faktoje”, thotë se në rastin e Shqipërisë, interesi i Kinës lidhet dhe me pozitën gjeografike.
“Shqipëria është bërë pjesë e nismës 17+1 që është inicuar nga Pekini që në vitin 2012 e cila ka si synim të promovojë marrëdhëniet tregtare dhe ato investuese. Mendoj që përmes kësaj nisme Kina synon që të shtrihet dhe të rrisë ndikimin e saj në vendet të cilat kanë nevojë për kapital, siç është dhe Shqipëria.
Po gjithashtu, mendoj se në rastin e Shqipërisë interesi i Kinës lidhet dhe me pozitën gjeografie. Për shkak të pozitës gjeografike Kina na sheh si një portë hyrëse në tregjet e BE-së. Megjithatë unë mendoj personalisht që efekti i nismës 17+1 në Shqipëri është i padukshëm ose për të qenë më e saktë i papërfillshëm. Akoma nuk e kemi të qartë nuk e dimë specifikisht se çfarë ka përfituar Shqipëria nga kjo nismë konkretisht.
Madje në rastin e Shqipërisë ndryshe nga vende të tjera të rajonit, duke përmendur Malin e Zi apo Serbinë, mund të themi që influence kineze apo investimet kineze janë ato projekte të cilat kanë pësuar dështime apo refuzime nga ana e qeverisë shqiptare. Kujtojmë rrjetin e famshëm 5 G, Rrugën e Arbrit si dhe prishjen e kontratës koncensionare me aeroportin ndërkombëtar të Rinasit”, thotë Topi.
Përveç sektorëve ekonomikë dhe industrialë, Pekini ka krijuar bashkëpunim me subjekte arsimore dhe kulturore, duke përfshirë edhe rrjetin e Institutit Konfuci. Për sa i përket bashkëpunimit politik, marrëdhëniet më të zhvilluara të Kinës janë me Serbinë.
Ledion Krisafi, ekspert i Çështjeve Ndërkombëtare, thotë se Nisma 17+1 e nisur nga Kina ka përfunduar në 14+1 dhe se tashmë me largimin e vendeve baltike, sidomos dy-tre vitet e fundit, më shumë se të rriste ndikimin e saj në Evropën Juglindore, e ka përkeqësuar situatën mes vendeve të Evropës Juglindore dhe gjigandit aziatik.
“Një pjesë e madhe e vendeve që janë pjesë e 14+1 si Polonia, Çekia , Rumani i kanë rivlerësuar marrëdhëniet e tyre me Kinën dhe kanë rishikuar dhe marrëdhëniet e tyre me Tajvanin. E gjithë nisma është në një situatë të ngrirë. Nuk ka zhvillime, madje ka dhe kthim pas në këtë situatë. Kjo ka ndodhur për shkak të rritjes së rivalitetit mes SHBA dhe Kinës dhe vendet e Evropës Juglindore, shumica prej tyre me ndonjë përjashtim të vogël si Hungaria, shumica prej tyre kanë mbajtur qëndrimin e SHBA në këtë rivalitetit dhe kjo ka ndikuar dhe tek nisma e cila sot është në një situatë të ngrirë, nuk ka më zhvillime”, thotë Krisafi.
Sa i takon Shqipërisë, Krisafi është i mendimit se qeveria shqiptare ka pranuar që të ketë marrëdhënie të kufizuar me Kinën, por dhe kjo e fundit nuk ka pasur më përpjekje për të hyrë në tregun shqiptar.
“Për Shqipërinë ka pasur përpjekje sidomos në fillim të viteve 2013-2016 sepse në atë kohë dhe nga qeveria shqiptare pati një vullnet për të pasur marrëdhënie me Kinën, sidomos për të tërhequr investime. Por kam përshtypjen që është një zgjedhje e qeverisë shqiptare dhe nën ndikimin e marrëdhënieve që Shqipëria ka me SHBA për të pasur marrëdhënie sa më të kufizuara që të jetë e mundur me Kinën. Janë marrëdhëniet tregtare të mira, por nuk ka investime kineze.
Ne jemi në marrëdhënie të ngushta me SHBA dhe në rivalitetin mes SHBA dhe Kinës , ne zgjedhim SHBA. Por Shqipëria ka interes në marrëdhëniet tregtare, ka interes mbi të gjitha që produktet shqiptare të shkojnë në Kinë. Në këtë këndvështrim është bërë përpjekje që tregu kinez të hapet sa më shumë për produktet shqiptare. Por janë marrëdhënie të kufizuara mes dy vendeve”, thekson Krisafi, ekspert i Çështjeve Ndërkombëtare.
Kina ka përdorur një sërë taktikash, për të ndikuar në narrativat mediatike dhe çështje ndërkombëtare me interes të madh për Partinë Komuniste Kineze (PKK). Më së shumti strategjitë e spikatura përfshijnë praninë e Medias shtetërore kineze në gjuhët lokale, bashkëpunimin ndërmjet transmetuesve publikë, duke përdorur njësitë lokale si përfaqësues dhe duke zgjedhur gazetarët lokalë.
Ndërsa këto strategji nuk përfaqësojnë një kërcënim i madh për lirinë e fjalës ose të shtypit, ato ende synojnë të pengojnë diversitetin e pikëpamjeve dhe opinionet mbi çështjet e brendshme dhe globale të Kinës, për të zbutur dhe kur është e mundur, për të eliminuar kritika dhe për të paraqitur një mbizbukurim dhe portretizim të shtrembër të Kinës, duke formuar perceptimin e publikut.
Mjeti më i vendosur i propagandës së KPK është Radio Ndërkombëtare e Kinës (CRI), e cila operon në shqip, serbisht dhe kroatisht, gjuhë që fliten gjerësisht përtej kufijve në Perëndim Ballkani. Më shumë se një frekuencë radio, ajo përfshin faqet e internetit dhe profilet e mediave sociale që ofrojnë analiza të detajuara në lidhje me zhvillimet e Kinës.
Televizioni Global i Kinës Rrjeti (CGTN), është gjithashtu i pranishëm në shumicën e vendet përmes operatorëve kabllorë dhe dixhitalë, si dhe në mediat sociale me profile në gjuhët lokale.
Në rastin e Shqipërisë, është Radio Ejani që transmeton në dy qytetet kryesore të Tiranës dhe Durrësit, duke dhënë informacion për Kinën. Në Serbi, është Mirë se vini në Fun Radio (WTF), në pronësi të një personi me lidhje të ngushta me partinë SNS në pushtet, e cila ripublikon përmbajtjen e CRI.
Revistat Nedeljnik dhe Politika, gazetat ditore më të vjetra të Serbisë (50% në pronësi të shtetit), gjithashtu kanë seksione të dedikuara për të promovuar Kinën dhe praninë e saj në vend.
Së fundi, marrëveshjet dypalëshe të bashkëpunimit në vend në të gjitha vendet e rajonit kanë krijuar mundësi për gazetarët vendas, redaktorët dhe profesionistë të medias për të vizituar Kinën, të marrin pjesë në programe trajnimi të ndryshme.
Esmeralda Topi, Redaktore tek “Faktoje”, shprehet se pjesën e ndikimit të butë Kina e ushtron jo vetëm në Shqipëri, por përpiqet që ta shtrijë në gjithë vendet e rajonit.
Gjithashtu, ajo nënvizon se pavarësisht përpjekjeve dhe metodave të ndryshme, ndikimi konkret është i vakët.
“Kur flasim për mediat, shikojmë atë pjesën e ndikimit të butë që Kina e ushtron jo vetëm në Shqipëri por përpiqet që ta shtrijë në gjithë vendet e rajonit. Në Shqipëri kemi disa marrëveshje bashkëpunimi që Agjencia Shtetërore Kineze ka. Po ashtu një tjetër lloj ndikimi kohët e fundit Radio e Jashtme Kineze përveçse shfaqjes në Web dhe radiofrekuencave FM, është prezente dhe në rrjete sociale si FB, Instagram, apo X.
Platforma në të cilat duhen theksuar që janë të ndaluara në Kinë, por janë mjaft aktive në Shqipëri. Radio e Jashtme Kineze përmes këtyre rrjeteve sociale është mjaft aktive. Radio Ejani në rrjetin social facebook numëron 1.1 milionë ndjekës, por ajo që është interesante që ka shumë pak reagime. Ka thuajse aspak shpërndarje dhe nuk ka komente, pëlqime, kështu që mendoj dhe këtu ndikimi është i vakët. Nuk ka arritur të tërheqë njerëz në rrjetin e saj social, flas për Radio Ejani që është e vetmja që ka një prezencë të shtuar po themi kohët e fundit”, thekson Topi.
Për ekspertin e Çështjeve Ndërkombëtare, Ledion Krisafi, populli shqiptar nuk ka ndonjë simpati të veçantë për Kinën, pavarësisht sene kemi pasur marrëdhënie të mirë në vitet 60-70.
Sipas tij, edhe përpjekjet e Kinës për të hapur kurse apo media, nuk do të kenë efektin e dëshiruar në vendin tonë për shkak të diferencave të mëdha që ekzistojnë.
“Në rajon p.sh në Serbi , në Bosnje, Mal të Zi, ka pasur më shumë ndikim të tillë apo prani të tillë. Në Shqipëri është një prani e kufizuar. Brezi i ri nuk e ka më këtë dashuri si për Kinën. Nëse duhet të zgjidhte mes Kinës dhe perëndimit, do të zgjidhte në çdo moment perëndimin. Unë vetë kam marrë pjesë te kursi i gjuhës kineze, kam bërë nivelin e parë të gjuhës kineze dhe kishte shumë në fillim që donin të mësonin dhe në fund mbeteshin 3-4 veta.
Ka kuriozitet, por nuk ka interes të vërtetë. Ka interes për SHBA, Gjermaninë, Francën, por s’ka Interes të tillë për Kinën dhe kam përshtypjen që dhe fakti që është një vend I largët dhe qëndrimi kinez ndaj Kosovës ka ndikuar gjithashtu, sikurse dhe këndvështrimi rus ndaj Kosovës. Nuk mendoj se ka për të ndikuar dhe në të ardhmen, sado që Kina të hapë kurse, media. Shqiptarët e kanë bërë zgjedhjen e tyre prej shumë kohësh që është në perëndim”, deklaroi Krisafi.
Ndërsa Kina është përpjekur të portretizohet si një investitor strategjik dhe një partner ekonomik, realiteti është se prania e saj në Shqipëri dhe Ballkanin Perëndimor, është ende e diskutueshme dhe e fragmentuar.
Dështimet në projekte të rëndësishme, si dhe dalja nga investimet në Aeroportin Ndërkombëtar të Tiranës, flasin qartë se Kina nuk ka arritur të krijojë një ndikim të qëndrueshëm dhe afatgjatë.
Përkundrazi, Shqipëria vazhdon të mbajë një qëndrim të qartë euroatlantik, duke preferuar partneritetet me BE-në dhe SHBA-në. L.Tanushi
