Në javët e fundit, presidenti i zgjedhur i SHBA-së, Donald Trump, ka treguar interes të ri për të marrë kontrollin e Grenlandës, një territor kryesisht autonom i Danimarkës në Arktik dhe ishullit më të madh në botë. Ai fillimisht tregoi një synim për të blerë Grenlandën në vitin 2019, gjatë mandatit të tij të parë si president, por këtë javë ai shkoi më tej, duke refuzuar të përjashtonte mundësinë që forca ekonomike ose ushtarake të merrte kontrollin e saj.
Zyrtarët danezë dhe evropianë janë përgjigjur negativisht, duke thënë se Grenlanda nuk është në shitje dhe integriteti i saj territorial duhet të ruhet. Pra, si mund të ndodhte kjo situatë e pazakontë, me dy aleatë të NATO-s në mosmarrëveshje për një territor të madh, i cili është 80% i mbuluar me akull, por ka një pasuri të konsiderueshme minerale të pashfrytëzuar?
Dhe si mund të ndikojnë në rezultatin përfundimtar aspiratat për pavarësi në mesin e popullsisë prej 56,000 banorësh të Grenlandës, nën kontrollin danez për 300 vjet? Këtu shohim katër skenarë të mundshëm për të ardhmen e Grenlandës.
Trump humbet interesin, asgjë nuk ndodh
Ka disa spekulime se lëvizja e Trumpit është thjesht gënjeshtër, një lëvizje për ta shtyrë Danimarkën të rrisë sigurinë e Grenlandës përballë kërcënimit të Rusisë dhe Kinës që kërkojnë ndikim në rajon. Muajin e kaluar, Danimarka njoftoi një paketë të re ushtarake prej 1.5 miliardë dollarësh (1.2 miliardë £) për Arktikun. Ai ishte përgatitur para komenteve të Trump, por njoftimi vetëm disa orë pas tyre u përshkrua nga ministri danez i mbrojtjes si një “ironi e fatit”.
“Ajo që ishte e rëndësishme në atë që tha Trump ishte se Danimarka duhet të përmbushë detyrimet e saj në Arktik ose duhet të lejojë SHBA-në ta bëjë atë,” thotë Elisabet Svane, korrespondente kryesore politike për gazetën Politiken.
Marc Jacobsen, profesor i asociuar në Kolegjin Mbretëror Danez të Mbrojtjes, beson se ky është një rast kur Trump “pozicionohet përpara se të hyjë në detyrë”, ndërsa Grenlanda po e përdor rastin për të fituar më shumë autoritet ndërkombëtar, si një hap i rëndësishëm drejt pavarësisë.
Pra, edhe nëse Trump do të humbiste interesin e mëtejshëm për Grenlandën tani, për të cilin profesor Jacobsen mendon se është skenari më i mundshëm, ai sigurisht që ka vënë në qendër të vëmendjes këtë çështje. Por pavarësia për Grenlandën ka qenë në rendin e ditës për shumë vite, dhe disa thonë se debati mund të shkojë edhe në drejtim të kundërt.
“Kam vënë re në ditët e fundit se kryeministri i Groenlandës është më i qetë në komentet e tij – dmth. po, ne duam pavarësinë, por në planin afatgjatë,” thotë Svane.
Groenlanda voton për pavarësinë, kërkon lidhje më të ngushta me SHBA-në
Ekziston një konsensus i përgjithshëm në Grenlandë që pavarësia do të ndodhë përfundimisht, dhe gjithashtu se nëse Grenlanda voton për të, Danimarka do ta pranojë dhe ratifikojë atë. Megjithatë, ka gjithashtu pak gjasa që Grenlanda të votojë për pavarësinë nëse popullit të saj nuk u jepet garanci se ata mund të mbajnë subvencionet që marrin aktualisht nga Danimarka për të paguar për gjëra të tilla si kujdesi shëndetësor dhe sistemi i mirëqenies.
“Kryeministri i Groenlandës mund të jetë në krahë tani, por në rast se ai në fakt thërret një referendum, atij do t’i duhet një lloj narrative bindëse se si të shpëtojë ekonominë e Groenlandës dhe sistemin e mirëqenies,” Ulrik Gad, një studiues i lartë në Instituti Danez për Studime Ndërkombëtare, tha për BBC.
Një hap tjetër i mundshëm është një lidhje e lirë – diçka si SHBA-ja që ka aktualisht me shtetet e Paqësorit, Ishujt Marshall, Mikronezia dhe Palau. Danimarka e ka kundërshtuar më parë këtë status si për Grenlandën ashtu edhe për Ishujt Faroe, por sipas Dr Gad, kryeministrja aktuale Mette Frederiksen nuk është kategorikisht kundër tij.
“Kuptimi danez i përvojës historike të Grenlandës është shumë më i mirë se 20 vjet më parë,” thotë ai, me Danimarkën që pranon përgjegjësinë koloniale.
Diskutimet e fundit mund ta bindin [Frederiksen] të thotë më mirë të mbash Danimarkën në Arktik, të mbajmë një lloj lidhjeje me Grenlandën, edhe nëse është më e lirshme, shton ai. Por edhe nëse Grenlanda është në gjendje të heqë qafe Danimarkën, është bërë e qartë vitet e fundit se nuk mund të shpëtojë nga SHBA. Amerikanët nuk u larguan kurrë pasi morën kontrollin e ishullit në Luftën e Dytë Botërore dhe e shohin atë si jetik për sigurinë e tyre.
Një marrëveshje në vitin 1951 afirmoi sovranitetin bazë të Danimarkës për ishullin, por, në fakt, i dha SHBA-së gjithçka që ajo dëshironte. Dr Gad tha se zyrtarët e Grenlandës kishin qenë në kontakt me dy administratat e fundit amerikane për rolin e Uashingtonit.
“Ata tani e dinë që SHBA nuk do të largohet kurrë,” tha ai.
Ka pasur spekulime se retorika ekonomike e Trump është potencialisht kërcënimi më i madh për Danimarkën – me SHBA-në duke rritur në mënyrë drastike tarifat ndaj mallrave daneze, apo edhe të BE-së, duke e detyruar Danimarkën të bëjë lëshime të një lloji mbi Grenlandën.
Profesor Jacobsen thotë se qeveritë daneze janë përgatitur për këtë, dhe jo vetëm për shkak të territorit të Arktikut. Trump ka kërcënuar me tarifa universale prej 10% për të gjitha importet e SHBA-së, të cilat, ndër të tjera, mund të pengojnë ndjeshëm rritjen evropiane, dhe disa kompani daneze dhe të tjera evropiane tani po shqyrtojnë ngritjen e bazave prodhuese në SHBA.
Opsionet e mundshme për rritjen e tarifave përfshijnë thirrjen e Aktit Ndërkombëtar të Fuqive Ekonomike Emergjente të vitit 1977 (IEEPA), tha Benjamin Cote i firmës juridike ndërkombëtare Pillsbury për faqen e internetit MarketWatch.
Një nga industritë kryesore daneze të ndikuar potencialisht nga kjo është farmaceutika. SHBA merr produkte të tilla si aparate dëgjimi dhe shumicën e insulinës së saj nga Danimarka, si dhe ilaçin e diabetit Ozempic, i prodhuar nga kompania daneze Novo Nordisk. Analistët thonë se rritja e çmimeve që do të rezultonte nga këto masa nuk do të gjente favorin e publikut amerikan.
Opsioni bërthamor duket i largët, por me dështimin e Trump për të përjashtuar veprimin ushtarak, ai duhet të merret parasysh. Në thelb, nuk do të ishte e vështirë për SHBA-në të merrte kontrollin, duke qenë se ata tashmë kanë baza dhe shumë trupa në Grenlandë.
“Shtetet e Bashkuara kanë de facto kontroll tashmë,” thotë profesor Jacobsen, duke shtuar se vërejtjet e Trump dukeshin të keqinformuara dhe ai nuk e kuptonte kuptimin e tyre.
Thënë kështu, çdo përdorim i forcës ushtarake nga Uashingtoni do të krijonte një incident ndërkombëtar.
“Nëse ata pushtojnë Grenlandën, ata pushtojnë NATO-n. Pra, këtu ndalet. Neni 5 do të duhej të vihej në veprim. Dhe nëse një vend i NATO-s pushton NATO-n, atëherë nuk ka NATO,” thotë Svane.
Dr Gad thotë se Trump tingëllon sikur presidenti kinez Xi Jinping flet për Tajvanin ose Vladimir Putin i Rusisë që flet për Ukrainën.
“Ai po thotë se është legjitime që ne ta marrim këtë copë tokë. Nëse e marrim vërtet seriozisht, ky është një ogur i keq për të gjithë aleancën perëndimore,” thotë ai./BBC
