Nga Ann-Dorit Boy & Severin Weiland “Der Spiegel”
Kur vdiq, Serhiy ishte vetëm 2 ditësh. Në një natë të ftohtë të nëntorit, një raketë ruse goditi maternitetin ku ndodhej i porsalinduri së bashku me nënën e tij. Mariya sapo e kishte ushqyer me gji fëmijën e saj kur muret u shembën nga brenda. Të parët që ndërhynë e nxorën foshnjën e pajetë nga rrënojat.
Vilniansk është pjesë e rajonit jugor të Ukrainës, Zaporizhzhia, të cilin presidenti rus Vladimir Putin e aneksoi zyrtarisht në shtator. Sulmi ndaj spitaleve është një krim lufte, të paktën kur nuk konsiderohet një “dëm anësor”. Ushtarët që hodhën raketën e cila vrau Serhiy mund të akuzohen dhe dënohen.
Edhe komandantët e tyre mund të nxirren përpara drejtësisë, në rast se do të jetë e mundur të identifikohen dhe të vërtetohen qëllimet e tyre kriminale. Por ajo raketë nuk do të ishte lëshuar asnjëherë nëse Putini nuk do të kishte urdhëruar pushtimin e Ukrainës.
“Asnjë nga krimet e luftës në Ukrainë nuk do të ishte kryer pa luftën aktuale”- thotë Philippe Sands, ekspert britanik i së drejtës ndërkombëtare dhe drejtor i Qendrës për Gjykatat dhe Gjykata Ndërkombëtare në Kolegjin Universitar të Londrës.
Për Sands, vetë pushtimi – “nëna e të gjitha krimeve” – është ngjarja kryesore. Si i tillë, ai kërkon që hetuesit të përqendrohen tek Putin dhe lidershipi rus – për shkak të pushtimit që u ka kushtuar jetën dhjetëra mijëra njerëzve. Që në 28 shkurt, ditën e pestë të luftës, Sands i paraqiti argumentet e tij në një editorial për “Financial Times”.
“Pse të mos krijohet një gjykatë penale ndërkombëtare që të hetojë Putinin dhe bashkëpunëtorët e tij?”- pyeti ai në atë shkrim. Udhëheqja ukrainase në Kiev i miratoi menjëherë argumentet e tij. Sands thotë tani se ish-kryeministri britanik Gordon Brown.
e kontaktoi menjëherë dhe e vuri në kontakt me Ministrin e Jashtëm ukrainas Dmytro Kuleba. Pak kohë më vonë, qeveria ukrainase nisi t’i kërkonte partnerëve të saj perëndimorë që ta ngrinin një gjykatë të tillë. “Ne po bëjmë gjithçka për ta krijuar një gjykatë të tillë”- premtoi sërish presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy në fund të nëntorit. Ideja për të nxjerrë para ligjit përgjegjësit e pushtimit të paligjshëm duket se ka shumë kuptim. Dhe ajo do ta revolucionarizonte të drejtën penale ndërkombëtare.
Krimi i agresionit ndaj një vendi sovran, ka sjellë vetëm një herë ndjekje penale, shumë vite më parë gjatë periudhës së pas Luftës së Dytë Botërore. Me nxitjen e ekspertit sovjetik Aron Trainin, Gjykata Ushtarake Ndërkombëtare në Nuremberg përfshiu në statusin e saj “krimin kundër paqes”.
Sigurisht, që nga ajo kohë ka pasur luftëra të tjera të agresionit, por nuk ka pasur asnjë gjykatë për të dhënë vendime kundër tyre. Qeveritë në Uashington, Paris, Londër dhe Moskë, të cilat ishin të bashkuara në dëshirën e tyre për ta ndëshkuar Gjermaninë për luftën e ekspansonit të Afolf Hitlerit, por nuk ishin të përgatitura të pranonin një gjykatë ndërkombëtare me një juridiksion të përhershëm mbi agresionin shtet-në-shtet.
Pasi një veprim i tillë do ta kishte kufizuar dinamizmin e tyre, si ushtarakisht ashtu edhe politikisht. Për këtë arsye, shtetet anëtare të Gjykatës Ndërkombëtare Penale (ICC) në Hagë, e cila nisi veprimtarinë e saj 20 vjet më parë, e përfshinë krimin e agresionit në statutet e gjykatës vetëm në vitin 2010 pas negociatave të vështira.
Megjithatë, në fillim shumica e anëtarëve të gjykatës refuzuan ta ratifikonin atë. Në fakt ai hyri në fuqi vetëm në vitin 2018, dhe disa nga vendet e përfshira arritën të ushtrojnë presion për një përkufizim domethënës: në dallim nga krimet e luftës, krimet kundër njerëzimit dhe gjenocidit, vendi që supozohet se është përgjegjës për agresionin duhet të pajtohet me hetimin ndërkombëtar.
Për më tepër, vetëm 123 nga 193 shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara janë anëtare të ICC. Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe Ukraina nuk janë mes tyre. Pas aneksimit të Gadishullit të Krimesë nga Rusia, Kievi e pranoi juridiksionin e gjykatës, por e bëri këtë pa ratifikuar Statutin e Romës, i cili themeloi gjykatën në vitin 1998.
Gjithsesi ky pranim është arsyeja pse hetuesit nga Haga janë sot në gjendje të shqyrtojnë krimet e mundshme të luftës në Ukrainë, dhe ndodhen në terren që nga muaji mars. Ndërkohë gjyqësori ukrainas po kryen hetimet e veta. Dhe në përputhje me parimin e juridiksionit universal, që zbatohet për këtë lloj krimi, 14 vende të Bashkimit Evropian kanë nisur gjithashtu hetimet e tyre, përfshirë Gjermaninë.
Teorikisht, është e e mundur që Putin të paditet personalisht, dhe po ashtu edhe anëtarët përkatës të kabinetit të tij dhe gjeneralët e tij kryesorë për krime të dyshuara lufte, siç janë edhe sulmet ndaj spitaleve. Udhëheqësi serb Slobodan Milosevic doli dikur para një gjykate speciale të OKB-së i akuzuar për gjenocid.
Por një proces i tillë do të ishte shumë më i ndërlikuar, thotë Sands. Sepse do të duhej të vërtetohej përgjegjësia individuale e atyre në role drejtuese për krimin në fjalë. Nga ana tjetër është shumë më e lehtë të provohet se kush e dha urdhrin për të pushtuar Ukrainën.
Në secilin rast, duhet të trajtohet çështja e mundësisë praktike të këtij gjyqi. Si mund të çohet Putin fizikisht në gjykatë? Në kushte të caktuara, e drejta penale ndërkombëtare lejon procedurat gjyqësore në mungesë të të pandehurit. Një dënim në mungesë do të kufizonte ndjeshëm lirinë e lëvizjes së Putinit.
Dhe ai do të dërgonte një sinjal të fortë politik. Ukraina gjeti mbështetje të menjëhershme për qëllimet e saj midis partnerëve të saj më të vegjël në Evropën Lindore, përfshirë shtetet baltike, Poloninë dhe Republikën Çeke. Në pranverë të këtij viti, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës dhe Parlamenti Evropian miratuan një rezolutë në mbështetje të një gjykate të tillë.
Por partnerët më të mëdhenj të Ukrainës në Perëndim prej kohësh, preferuan të tregoheshin më të përmbajtur, dhe Kievi mendon se e di arsyen. “Disa vende mund të dënojnë pushtimin, por nuk duan të përjashtojnë tërësisht negociatat me Moskën”- deklaroi në gusht në një intervistë me “Der Spiegel” zëvendës/shefi i stafit të Zelenskyy, Andriy Smyrnov.
Megjithatë, që nga fundi i nëntorit, ka pasur disa lëvizje të papritura në lidhje me këtë çështje. Presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen, kërkoi që Rusia të paguajë edhe për krimin e agresionit. Komisioni propozoi krijimin e një tribunali ad hoc, të ngjashëm me gjykatat e krijuara më parë nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së për krimet në ish-Jugosllavi dhe Ruanda.
Megjithatë, në këtë rast, një gjykatë e tillë do të kërkonte mbështetje nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, pasi Rusia do të ushtronte veton e saj në Këshillin e Sigurimit.
Një rezolutë e Asamblesë së Përgjithshme nuk do të mjaftonte për ta detyruar Rusinë të bashkëpunonte me gjykatën, por do t’i jepte gjykatës legjitimitetin ndërkombëtar që do t’i duhej.
Një projekt-rezolutë mbi këtë çështje po qarkullon në selinë e OKB-së në Nju Jork. Po atë ditë që Von der Leyen bëri propozimin e saj, edhe Ministria e Jashtme franceze bëri një deklaratë befasuese, duke treguar për herë të parë konsensusin e saj mbi krijimin e një gjykate speciale.
Madje anëtarët e parlamentit francez, Assemblée Nationale, kishin miratuar tashmë një rezolutë për këtë çështje. Ekspertët e së drejtës ndërkombëtare u habitën nga kjo kthesë. Sepse pak kohë më parë Ministrja e Jashtme franceze, Catherine Colonna, kishte shprehur shqetësimin se një gjykatë e krijuar posaçërisht për Ukrainën mund të minonte autoritetin e GJNP-së në Hagë.
Nuk ishte e qartë se çfarë fshihej pas ndryshimit të pozicionit. Analistët dyshojnë se Parisi mund të besojë se kërcënimi me procedura ligjore mund të mjaftojë për ta detyruar Putinin të tërhiqet nga Ukraina. SHBA nuk është shprehur ende për një gjykatë speciale, por Beth Van Schaack, ambasadorja e Departamentit të Shtetit për drejtësinë penale globale, u shfaq në përgjithësisht pozitive ndaj një nisme të tillë.
Madje shtoi se për të mbështetur hetimet, qeveria amerikane mund të vërë në dispozicion informacione të klasifikuara. Ndërkohë Gjermania ka të ngjarë të jetë më hezituese nga të gjitha. Në Bundestag qarkullon një projekt-rezolutë mbi një gjykate speciale, e propozuar nga opozita e djathtë. Demokratët e Lirë (FDP) dhe të Gjelbrit, janë në thelb mbështetës të idesë, raporton abcnews.al.
Por Ministrja e Jashtme gjermane Annalena Baerbock ka qenë relativisht e rezervuar lidhur me kë të nismë. “Ka shumë pikëpyetje në lidhje me perspektivat e ndjekjes ndërkombëtare të “krimit të agresionit”- tha ajo për “Der Spiegel’.
/albeu.com
