DOSSIER/ 100 vjet nga Traktati i Lozanës, aty ku nisi tragjedia e popullsive shqiptare në Greqi dhe Jugosllavi

Përgatiti: AlbEu.com

Më 24 korrik, u shënua 100-vjetori i nënshkrimit të Traktatit të Lozanës. Ky traktat rregullonte çështjet territoriale dhe të tjera ndërmjet Aleatëve të Antantës dhe Turqisë, e cila, megjithëse ishte mundur në Luftën e Parë Botërore, dukej në një pozitë të fortë pas fitores ndaj ushtrive pushtuese në Azinë e Vogël.

Konferenca e Lozanës filloi më 8/21 nëntor të vitit 1922. Presidenti i Zvicrës bëri hapjen e nderit të saj. Në Lozanë ishin përfaqësues nga Mbretëria e Bashkuar, Franca, Italia, Japonia, Rumania, Serbia, Greqia nga njëra anë dhe Turqia nga ana tjetër.

Delegacioni grek udhëhiqej nga Eleftherios Venizelos dhe, përfshinte ndër të tjera anëtarë si Andreas Michalakopoulos, Alexandros Mazarakis-Ainian, Michael Theotokas, specialist financiar dhe patriarku Dimitrios Kaklamanos.

Ndërkohë, kryetari i delegacionit turk ishte Ismet Pasha, i cili më vonë do të njihej si  Ismet Inonu.

Delegacioni francez udhëhiqej nga Poincaré dhe ambasadorët Barre dhe Bobard, britanikët nga ministri i Jashtëm Lord Curzon dhe ambasadori Rubold, ndërsa italianët nga Musolini dhe diplomatët Garoni, Montana dhe Lago, shkruan AlbEu.com.

Serbia dhe Rumania kishin përfaqësues ministrat e Jashtëm të dy vendeve. Pjesëmarrës ishte edhe Kryeministri i Bullgarisë, Stambolinski.

Gjithashtu, kishte një delegacion amerikan në Lozanë, me diplomatët Child dhe Greë dhe amiral Bristol, si dhe një delegacion sovjetik, në krye me Ministren e Jashtme Chicherin dhe diplomatët Rakovsky, Mdivani dhe Vorovsky.

Japonia, që nuk kishte interesa në Lindjen e Mesme në kohën e asaj kohe, dërgoi një delegacion në Lozanë, por nuk mori pjesë aktive në bisedime.

Në konferencë ishin paraqitur edhe përfaqësues nga vende të tjera europiane si Belgjika, Polonia, Suedia, Danimarka, Norvegjia, Spanja, Portugalia si edhe Shqipëria që kishin marrëdhënie tregtare dhe ekonomike.

Vetëm Shqipëria nuk kishte marrëveshje të tilla me Perandorinë Osmane. Delegacioni shqiptar mori pjesë atje pasi u thirr nga drejtuesit e Konferencës.

Forcat e Antantës kishin një avantazh të madh pasi mundeshin të deshifronin telegramet e delegacionit turk, si ato që dërgoheshin ashtu edhe telegramet që merreshin.

Më 9/21 nëntor 1922, filloi puna kryesore e Konferencës, me emërimin e tre komiteteve: Komiteti Politik dhe Territorial në krye me Curzon, Komiteti për çështje të lidhura me Deklaratatën në krye me Garoni dhe Komiteti Ekonomik në krye me Barre.

Çështja e Thrakisë

Nga viti 1912 deri në vitin 1922, Thrakia ishte bërë çështje e debatueshme mes Perandorisë Osmane dhe Greqisë. Në fund u vendos që Turqia të merrte Thrakinë Lindore, kurse Greqia atë Perëndimore duke ndaluar aksesin e Bullgarisë në Egje pavarësisht pretendimeve të tyre.

Shkëmbimi i popullsisë, tragjedia shqiptare

Që në javën e dytë e Konferencës, u ngritën pyetjet mbi shkëmbimin e popullsisë, si dhe çështja e shkëmbimit të të burgosurve grekë dhe turq. Megjithatë, për shkëmbimin e popullsisë, u formua një nënkomitet i veçantë që u takua 31 herë, më shumë se të gjitha të tjerët.

Një shkëmbim i popullsisë kishte ndodhur disa vite më parë, pikërisht në vitin 1913 ndërmjet Turqisë dhe Bullgarisë, në një zonë 15 kilometra nga të dyja anët e kufirit të ri turko-bullgar. Në fakt ai ishte në thelb një dëbim i 48,570 myslimanëve dhe 46,760 bullgarëve.

Diskutimet mbi shkëmbimin e grekëve të Izmirit dhe atyrë që konsideroheshin turq të Maqedonisë, por që në fkat ishin shqiptarë, kishin ndodhur gjithashtu në vitin 1914, por marrëveshja e arritur në parim asnjëherë nuk u zbatua.

Lufta në Azinë e Vogël dhe Konventa e Mudanias kishte bërë që të shkëmbeheshin mes Turqisë dhe Greqisë 400 000-450 000 grekë që shkuan nga Turqia në Greqi dhe 460 000 myslimanë, shumica dërrmuese shqiptarë në territoret greke, që u dërguan me forcë në Turqi, ku edhe u detyruan më pas të ndryshonin mbiemrat duke u turqizuar me forcë.

Në fakt, kjo popullsi u cilësua si “popullsi myslimanë” nga Konferenca, por që në fakt ishin shqiptarë të Çamerisë dhe zonave të tjera të Greqisë që u dëbuan me forcë sikur të ishin turq.

Dëbimi me forcë i popullsive bëri që të shkaktonte shumë reagime në konferencë, megjithatë diplomatët bën një sy qorr për të kënaqur interesat greke, franceze dhe britanike në kurriz të fatit të shqiptarëve të Greqisë dhe minoritetit grek në Turqi, i cili po ashtu u dëbua.

Kush fitoi dhe kush humbi?

Traktati i Lozanës ishte një fitore e madhe për grekët që arrinin të zgjeronin dhe konsolidonin shtetin e tyre në kurriz të ish-Perandorisë osmane dhe territoreve e popullsisë shqiptare me mbështetjen e Britanisë së Madhe dhe Francës.

Po ashtu, ishte edhe një fitore për Turqinë, të cilët arritën të ngrinin një shtet turk nga rrënojat e Perandorisë Osmane, rrëzimi i së cilës mori më qafë edhe territoret e popullsinë shqiptare në Ballkan.

Nga ana tjetër, humbësit më të mëdhenj janë shqiptarët, të cilët u dëbuan me dhunë sikur të ishin turq në Anadoll, ku krahas përndjekjes nga grekët dhe jugosllavët, u përndoqën edhe nga vetë turqit, të cilët i turqizuan me zor duke i detyruar të ndryshonin mbiemrat, por edhe emrat nëse nuk tingëllonte si emër turk. /albeu.com

 

 

 

 


Shtuar 1.08.2023 12:31